Alkoholizm i podstawowe ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
mgr Andrzej Tomczyk,
Zakład Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Raciborzu
ROZDZIAŁ I
ALKOHOL I JEGO MIEJSCE W SPOŁECZE
Ń
STWIE
Alkohol, a przede wszystkim skutki jego spoŜywania, są obecne w Ŝyciu człowieka
od najdawniejszych czasów. Dość słowem wstępu wspomnieć tylko o znalezisku
odkrytym na terenie Clairvoux, gdzie znaleziono kamienne naczynia z epoki kamienia
łupanego, które ludziom pierwotnym słuŜyły do przetrzymywania łagodnego piwa lub
wina. Nie wiadomo, jaki rodzaj alkoholu pojawił się jako pierwszy – wino, piwo czy miód
pitny – jednak historycy są zgodni, iŜ w okresie neolitu alkohol był juŜ wszechobecny
1
.
Prawdziwa kariera alkoholu to okres kultury antycznej, kiedy wina uŜywano podczas
obrzędów ku czci bogów ( Ozyrysa, Dionizosa, Bacchusa ) wylewając je nie tylko na
ziemię i ołtarz, ale przede wszystkim spoŜywając jako element rytuału.
Z czasem spoŜywanie alkoholu upowszechniło się w formie biesiad, by rychło
zmienić się w zwyczaj, w którym alkohol stał się nieodłączną częścią posiłków i został
uznany za istotny składnik poŜywienia. Odkryto, iŜ alkohol w znacznym stopniu ułatwia
zabawę i uprzyjemnia wszelkie uroczystości. Choć był o wiele droŜszy i
niebezpieczniejszy od wody, to jednak liczyły się przede wszystkim jego efektywne
walory. W średniowieczu alkohol przeniknął juŜ do niemal wszystkich dziedzin ludzkiej
aktywności – towarzyszył narodzinom, zawieraniu małŜeństw, śmierci, wizytom
dyplomatycznym, koronacjom, wszelkim obradom. Klasztory stały się miejscem, w
których podróŜni nie tylko wypoczywali, ale gdzie oddawali się korzystaniu z
dobrodziejstw wina.
Zob.J. Kinney, G. Leaton,
Zrozumie
ć
alkohol,
Warszawa 1996, s. 19.
1
Rozdział I. Alkohol i jego miejsce w społeczeństwie.
Doszedłszy do wniosku, iŜ alkohol jest cudownym panaceum na ból duszy
człowiek skierował swą uwagę ku jego leczniczym właściwościom. W ten sposób
rozpoczęła się kariera alkoholu jako lekarstwa. Odkryto jego działanie odkaŜające i
znieczulające, stosowano go do sporządzania balsamów i płynów uśmierzających ból.
Święty Paweł w swoim
Pierwszym li
ś
cie do Tymoteusza
tak oto doradzał biskupowi
kościoła w Efezie [ 1 Tm, 5, 23 – 24 ]: „
Siebie samego zachowaj czystym! Samej wody ju
Ŝ
nie pij, u
Ŝ
ywaj natomiast wina ze wzgl
ę
du na twój
Ŝ
oł
ą
dek i cz
ę
ste twe słabo
ś
ci”
2
. Likiery
były uznanym środkiem zmieniającym nastrój, naturalnym lekiem uspokajającym.
Właściwa kariera alkoholu jako środka prowadzącego do uzaleŜnienia rozpoczęła
się w X wieku, kiedy arabskiemu lekarzowi imieniem Phazes udało się otrzymać
destylowany spirytus. Wówczas wokół alkoholu wytworzyła się aura specyficznej
tajemniczości. Dość wspomnieć, iŜ zaczęto go nazywać
eau – de vie, aqua – vitae.
Rozmiar spoŜycia alkoholu, sposób podejścia do niego jest niewątpliwym świadectwem
znaczenia, jakie
mu nadawano. Alkohol przeniknął wszędzie, a uprawa winorośli i
produkcja alkoholu w pewnych regionach świata zostały uznane za czynniki powodujące
intensywny rozwój gospodarki.
1
.
PSYCHOLOGICZNE I PEDAGOGICZNE KONCEPCJE
DOTYCZ
Ą
CE ALKOHOLIZMU I CHOROBY
ALKOHOLOWEJ.PODSTAWOWE POJ
Ę
CIA
METODOLOGICZNE.ETIOLOGIA ALKOHOLIZMU.
Zatem alkohol zaistniał. Nasze pierwsze kontakty z tym specyfikiem miały róŜny
charakter – od okolicznościowych imprez, w czasie, których dla zabawy pozwalano nam
umoczyć usta w piwie, poprzez noworoczny toast szampanem, po ślub kogoś ze
znajomych. JeŜeli nawet komuś udało się w ogóle nie spróbować alkoholu, to
najprawdopodobniej zetknął się z nim w jednym z wyŜej opisanych wariantów. Jedno co
moŜna stwierdzić z niemal całkowitą pewnością to fakt, iŜ kaŜdy człowiek doświadczył w
bezpośredni lub pośredni sposób skutków spoŜywania alkoholu. Mogły to być skutki
2
Pismo
Ś
wi
ę
te Starego i Nowego Testamentu
, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań – Warszawa 1971,
s. 1350.
9
Rozdział I. Alkohol i jego miejsce w społeczeństwie.
zwodniczo określane jako pozytywne – wzrost dobrego samopoczucia, odpręŜenie – lub
dramatyczne, a nierzadko tragiczne skutki wynikające z ostatecznej, zejściowej fazy
uzaleŜnienia
3
. Ta wszechobecność alkoholu wynika z faktu, Ŝe jest on najprostszym i
najskuteczniejszym środkiem do manipulowania doznaniami neurotransmisyjnymi
samego siebie lub innych ludzi. Pisze Stach: „
To, co pojawia si
ę
w odczuwaniu, to co jest
tre
ś
ci
ą
Ŝ
ycia psychicznego, w wyniku takiej manipulacji posiada wszelkie znamiona
szeroko rozumianej nagrody”
4
.
Uwaga badaczy próbujących wyjaśnić zachowania związane z piciem zazwyczaj
koncentrowała się wokół alkoholizmu, a nie samego spoŜywania alkoholu. Tym niemniej
stawiano róŜne hipotezy zmierzające do odpowiedzi na zasadnicze pytanie - „Dlaczego?”.
Freud twierdził, iŜ w okresach niepokoju ludzie wracają do sposobów, które w przeszłości
pomagały im w podobnych sytuacjach. Według tej teorii, aby zmniejszyć lęk wybieramy
te zachowania, które kojarzą nam się z sytuacją, w której ostatnio czuliśmy się
najbezpieczniej. W takim wypadku, w stresujących sytuacjach uŜyjemy ust ( jedzenie,
picie, palenie ), w celu zmniejszenia napięcia. Ten fenomen nazywany jest
fiksacj
ą
oraln
ą
5
.
Inną wersję teorii dotyczącej przyczyn picia alkoholu zaproponował zespół
naukowców pod kierunkiem Davida Mc Clellanda. Poddali oni ocenie ludowe opowieści
pochodzące z populacji spoŜywających duŜe i niewielkie ilości alkoholu. Ich badania nie
wykazały jednak większej potrzeby redukcji lęków w społeczności pijącej duŜo w
porównaniu z tą, gdzie piło się mniej. Po drugiej serii badań stwierdzili natomiast, iŜ
ludzie piją po to, aby doświadczyć poczucia mocy. Odkryto ponadto, Ŝe owo poczucie siły
moŜe przybierać dwie róŜne formy, zaleŜnie od osobowości pijącego
6
. NiezaleŜnie zaś od
istoty definicji musimy mieć tę bolesną świadomość, Ŝe za kaŜdą z nich kryje się człowiek
w jakiś sposób skazany na cierpienie i destrukcję psychiczną. Jest bowiem faktem, iŜ sama
juŜ obecność alkoholu moŜe prowadzić do zaburzeń społecznych i znacznych kosztów
ponoszonych tak przez pojedynczego człowieka, jak i przez społeczeństwo.
3
Zob. R. Stach,
Uzale
Ŝ
nienie od alkoholu a depresja. Mo
Ŝ
liwo
ść
przeciwdziałania,
Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 1991, s. 45.
4
Jak wyŜej.
5
10
Hrynkiewicz L.,
Kliniczne zagadnienia alkoholizmu,
, Warszawa 1986, s.23.
6
Por. J. Kinney, G. Leaton,
op. cit.
, s. 25.
Rozdział I. Alkohol i jego miejsce w społeczeństwie.
Czym zatem jest alkoholizm? Kto to jest alkoholik? Odpowiedzi jest tyle samo ile
źródeł, w których owych odpowiedzi poszukujemy. Słownik Webstera podaje nam takie
oto znaczenie przyrostkowego formantu –
ic:
oznacza osobę mającą charakter lub naturę
czegoś, osobę naleŜącą lub łączącą się z czymś; osobę wykazującą coś lub czymś
dotkniętą. Dodając ten przyrostek do słowa
alcohol
tworzymy słowo, które oznacza
kogoś, kto obraca się w sferze alkoholu. W tym miejscu warto podkreślić fakt, iŜ dyskusja
nad alkoholizmem i tym, kogo nazywamy alkoholikiem posiada stosunkowo krótką
historię. Co prawda ludzie głęboko uwikłani w kłopoty z alkoholem byli od wieków
zauwaŜani, jednakowoŜ ich istnienie traktowane było jako fakt, bez głębszej analizy tego
zjawiska.
Wraz z rozwojem nauki i postępem prac badawczych stworzenie rzeczonych
definicji stawało się coraz bardziej skomplikowane. Oprócz uświadomienia sobie tego, iŜ
niektórzy ludzie róŜnią się w istotny sposób od tych, którzy piją z umiarkowaniem,
stwierdzono, iŜ ponad wszelką wątpliwość równieŜ alkoholicy nie są tacy sami. To
pociągnęło za sobą konieczność stworzenia dokładnej definicji problemu.
E. M. Jellinek, pionier nowoczesnych badań nad uzaleŜnieniem, za alkoholizm
uwaŜał „wszelkie uŜywanie napojów alkoholowych, które powoduje szkody
indywidualne, społeczne lub jedne i drugie
7
”. Z kolei Marty Man, jeden z załoŜycieli
NCA, Narodowej Rady do Spraw Alkoholizmu twierdził, iŜ alkoholik jest bardzo cięŜko
chorą osobą, ofiarą podstępnej, postępującej choroby, nader często mającej fatalny
koniec
8
. Dodawał teŜ, Ŝe alkoholik moŜe być rozpoznany i skutecznie leczony.
Mark Keller, były wydawca pisma
Badania nad alkoholem
uwaŜał, iŜ alkoholizm
jest przewlekłą chorobą, która objawia się powtarzającym się piciem, prowadzącym do
trwałego uszkodzenia zdrowia lub do upośledzenia społecznego lub ekonomicznego
funkcjonowania alkoholika
9
.
Światowa Organizacja Zdrowia ( WHO ) określiła omawiane pojęcie następująco:
”
Ka
Ŝ
da forma picia, która przekracza zwyczajowe i tradycyjne stosowanie alkoholu,
wykraczaj
ą
ca poza istniej
ą
ce w danej wspólnocie normy społeczne dotycz
ą
ce picia,
niezale
Ŝ
nie od czynników etiologicznych prowadz
ą
cych do tego rodzaju zachowa
ń
,
7
E.M. Jellinek,
Stadia nałogu alkoholowego
[ w: ]
Nowiny Psychologiczne
1987, nr 3.
8
11
M. Mann,
Uzale
Ŝ
nienie i łaska
, Poznań 1994, s. 149.
9
M. Keller,
Wybrane pogl
ą
dy na natur
ę
nałogu, „
Nowiny Psychologiczne
”
1987, nr 3.
Rozdział I. Alkohol i jego miejsce w społeczeństwie.
niezale
Ŝ
nie równie
Ŝ
od tego, w jakim stopniu te czynniki etiologiczne zwi
ą
zane s
ą
z
dziedziczno
ś
ci
ą
, konstytucj
ą
czy nabytymi wpływami patofizjologicznymi i
metabolicznymi”
10
.
Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego definicja alkoholizmu
obejmuje osoby, których spoŜycie alkoholu jest tak duŜe, iŜ niszczy ich zdrowie fizyczne
lub zaburza osobiste czy społeczne funkcjonowanie, albo teŜ kiedy picie jest wstępnym
warunkiem do normalnego funkcjonowania
11
.
Do tych kilku zebranych definicji dodajmy takŜe te, które słyszymy na co dzień:
„alkoholizm jest chorobą”, „to jest najgroźniejszy problem”, „ kiedy ktoś jest pijany przez
cały czas”. Definicje powstające w gabinetach specjalistów, chociaŜ wzajemnie nie są ze
sobą sprzeczne, koncentrują się na odmiennych aspektach. Niektóre z nich mają charakter
czysto opisowy, inne zaś próbują dociec przyczyn problemu. Liczne definicje skupiają się
na konsekwencjach wynikających ze spoŜywania alkoholu, a jeszcze inne ogniskują się na
objawach, zwłaszcza na obawie utraty kontroli lub częstości upijania się.
W roku 1977 WHO podjęło działania zmierzające do uproszczenia nazewnictwa.
Pojęcie
alkoholizm
zastąpione zostało przez
zespół uzale
Ŝ
nienia od alkoholu
. Pojawiły się
takŜe dwa oddzielne zespoły wiąŜące się z alkoholem:
nadu
Ŝ
ycie alkoholu i uzale
Ŝ
nienie
od alkoholu
. N a d u Ŝ y c i e charakteryzuje się niewłaściwym wzorem stosowania
alkoholu lub takim jego stosowaniem, które prowadzi do zagroŜenia zdrowia fizycznego.
Natomiast drugi w wymienionych zespołów u z a l e Ŝ n i e n i e charakteryzuje się
zaleŜnością psychiczną, sprawiającą, Ŝe picie staje się główną czynnością, spychającą na
drugi plan inne działania, albo tez pojawieniem się negatywnych skutków picia alkoholu;
moŜe równieŜ wiązać się z wystąpieniem objawów zaleŜności fizycznej.
Rozpatrując dostępne definicje naleŜy się zastanowić, która z nich jest
najwłaściwsza, która z nich w sposób najbardziej kompletny nie tylko z heurystycznego
punktu widzenia opisuje istotę i złoŜoność problemu uzaleŜnienia od alkoholu. Skąd
bowiem wiadomo, czy picie w wypadku konkretnej jednostki mieści się w granicach normy,
czy teŜ poza te normy wykracza? Wreszcie, która z definicji odnosi się tak do
początkowego stadium choroby alkoholowej, jak i jej zaawansowanego stadium. To ostatnie
pytanie wydaje się bardzo istotne, gdyŜ społeczne postrzeganie alkoholików sytuuje ich z
10
V. E. Frankl,
Homo patiens
, Warszawa 1991, s. 26.
11
Cyt. za: J. Kinney, G. Lepton,
op. cit.,
s. 64.
12
[ Pobierz całość w formacie PDF ]