Aleksytymia I

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Psychiatria
PRACA POGLĄDOWA
tom 3, nr 1, 1–7
© Copyright 2006 Via Medica
ISSN 1732–9841
Dorota Płońska
1
, Andrzej Czernikiewicz
1, 2
1
Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku
2
Zakład Logopedii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Aleksytymia — ciągle wiele pytań.
Część I. Definiowanie aleksytymii
Alexithymia — there are still a lot of questions.
Part I. Definition of alexithymia
Abstract
Alexithymia refers to a specific disturbance in emotional processing that is manifested by difficulties in identifying
and describing feelings, difficulties in distinguishing feelings from bodily sensations of emotional arousal, a con-
stricted fantasy life and an externally oriented cognitive style. However, the etiology of alexithymia still remains
unclear, although several neurobiological models have been proposed. Alexithymia is normally distributed in the
general population in both genders, with prevalence of 13%. A variety of measures of alexithymia have been
created. The most widely used currently and the best validated instrument is The Toronto Alexithymia Scale 20
(TAS-20), although some researches recommended that studies to be conducted in combination with non-self-
-report instruments. Alexithymic individuals manifest some characteristic features, for example: flattened affect,
express themselves through action and nonverbal behavior, interpersonally distance, lack imagination and insight.
key words:
alexithymia — etiological theory, prevalence, measurement, alexithymic features
W poszukiwaniu definicji i przyczyn
W 1972 roku Sifneos po raz pierwszy wprowadził
neologizm aleksytymia, co w dosłownym tłumacze-
niu oznacza „brak słów dla emocji” (z jęz. greckiego
a
— brak,
lexis
— słowo,
thymos
— emocje, nastrój).
Prowadząc z Nemiahem badania w szpitalu Bath Izra-
el w Harwardzie i Klinice Psychiatrii w Massachusets,
zwrócił szczególną uwagę na fakt, że u pacjentów
z chorobami psychosomatycznymi często występują
problemy w mówieniu o swoich emocjach i zwykle
towarzyszy temu skupienie na detalach, ograniczona
zdolność do fantazjowania i usztywniona postawa
ciała [1]. Uznali oni to za objaw deficytu w procesie
symbolizacji ekspresji emocji. Zakłócenia w werbaliza-
cji, fantazjowaniu i marzeniach sennych mogą powo-
dować wiele zmian na poziomie procesów fizjologicz-
nych i w ten sposób sprzyjać powstawaniu choroby.
W 1976 roku zagadnienie to było głównym tematem
Międzynarodowej Konferencji Psychosomatycznej
w Heidelbergu, a na 25 Europejskiej Konferencji Ba-
dań Psychosomatycznych w 2004 roku nadal mówio-
no o aleksytymii jako o jednym z ważnych kroków
w rozwoju medycyny psychosomatycznej [2].
Jednak początek kształtowania się tego pojęcia moż-
na znaleźć we wcześniejszych pracach, głównie
o orientacji psychoanalitycznej. Na przykład według
MacLeana (1949) pacjenci z chorobami psychosoma-
tycznymi mają trudności w werbalizowaniu uczuć.
W 1952 roku Horney sformułował pojęcie „ubogie
doświadczenia wewnętrzne” (
the paucity of inner
experiences
), a Friedman w 1954 roku zdefiniował
„analfabetyzm emocjonalny”, który miał oznaczać
ograniczony wgląd w świat emocji. W latach 60. fran-
cuscy psychoanalitycy Marty i de M’Uzan jako „
la
pensée opératoire
” opisywali występujący u pacjen-
tów z chorobami psychosomatycznymi brak fantazji
i tendencję do praktycznego lub zorientowanego na
działanie stylu myślenia. W ten sposób pojawił się nowy
Adres do korespondencji: lek. Dorota Płońska
Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku
tel.: (0 85) 719 39 79, faks: (0 85) 719 39 78
e-mail: psych@amb.edu.pl
www.psychiatria.viamedica.pl
1
Psychiatria 2006, tom 3, nr 1
nurt w teorii genezy tych schorzeń. Dotychczas tak
zwane choroby psychosomatyczne traktowano jako
rezultat nierozwiązanych i nieuświadomionych kon-
fliktów wewnętrznych, które mają swoje źródło w trau-
mie z okresu wczesnego dzieciństwa. Obecnie nato-
miast zaczęto zastanawiać się, czy u ich podłoża nie
leży raczej pierwotny deficyt funkcji afektywnych. Ten
deficyt rozwojowy miałby wtórnie powodować zabu-
rzenia w powstawaniu symbolicznej reprezentacji
emocji, a w efekcie dawać obraz osobowości niedojrza-
łej. Zatem należy się zastanowić, czy jest to choroba,
objaw choroby, syndrom, cecha osobowości, styl myśle-
nia, nerwicowy mechanizm obronny, anomalia neuro-
logiczna, stereotypowa niezdolność mężczyzn do wyra-
żania emocji, mit stworzony przez psychoanalityków
w celu wytłumaczenia nieskuteczności ich terapii? [3].
Rozważania te zapoczątkowały pojawienie się wielu hi-
potez, które próbowały przyporządkować aleksytymię
w odniesieniu do różnorodnych nurtów teoretycznych.
wój emocjonalny człowieka polega na przekształce-
niu afektu infantylnego, czyli przedwerbalnego, nie-
zróżnicowanego, związanego z somatyzacją, w emo-
cje zwerbalizowane, zdesomatyzowane i precyzyjnie
zróżnicowane [5]. Proces ten powoduje powstanie
umysłowych reprezentacji emocji i subiektywnego
poczucia ich doświadczania. W ten sposób emocje
zostają optymalnie wykorzystane; pełnią funkcję swo-
istego sygnału w całościowej ocenie sytuacji i odpo-
wiedzi na nią. Uraz w okresie dzieciństwa, strach przed
doświadczaniem emocji związanych z zagrożeniem
i przed powtórną traumą może zahamować ten roz-
wój. Kluczową rolę odgrywają tu zaburzone relacje
matka–dziecko. Deprywacja potrzeb dziecka prowa-
dzi do intrapsychicznego konfliktu. Zablokowane zo-
stają wtórne do emocji procesy poznawcze, w efekcie
czego afekt pozostaje niezróżnicowany i zsomatyzo-
wany. Ostatecznie emocje stają się niezrozumiałe i stłu-
mione, czego objawem może być aleksytymia. Zgod-
nie z teorią Bowlby’ego w rozwoju emocjonalnym
dziecka zasadnicze znaczenie ma rodzaj tworzonych
więzi, zachowania przywiązaniowe i poczucie bezpie-
czeństwa. Dwustronna komunikacja, wrażliwość i ko-
munikatywność matki szczególnie we wczesnym dzie-
ciństwie decydują o rodzaju nabywanych doświadczeń,
które następnie zostają zinternalizowane i stanowią
pewien wzorzec, który potem wykorzystuje się w dal-
szym życiu [6]. Relacje w rodzinie są więc istotne, po-
nieważ nieodpowiednia opieka, nadopiekuńczość, czyli
brak bezpiecznych więzi sprzyja pojawieniu się u dziec-
ka aleksytymii i późniejszym unikowym lub zależnym
relacjom w życiu dorosłym. Prawidłowa relacja z dru-
gim rodzicem może pełnić funkcje ochronne.
W teorii poznawczo-rozwojowej Lane i Schwartza [7]
rozwój emocjonalny dziecka to proces poznawczy
odbywający się w kierunku świadomości emocjonal-
nej. Jest ściśle związany z rozwojem symbolizacji i ję-
zyka. Dziecko formuje coraz bardziej złożone sche-
maty poznawcze, hierarchizuje swoje doświadczenia
emocjonalne i uczy się świadomie rozróżniać pobu-
dzenie emocjonalne od towarzyszących mu objawów
fizjologicznych. Efektywna regulacja afektu na pozio-
mie intrapsychicznym i interpersonalnym pozwala
stopniowo na zmniejszenie zależności od rodziców.
W tym kontekście aleksytymia jest zaburzeniem w roz-
woju języka wewnętrznego związanego ze stanami
emocjonalnymi i cechuje się niskim poziomem fanta-
zji i wczesnymi standardami leksykalnymi.
W 1997 roku Taylor i wsp. [8] zdefiniowali aleksyty-
mię jako deficyt poznawczy uniemożliwiający w pro-
cesie regulacji emocji pełny dostęp do psychicznej re-
prezentacji emocji i jej wskaźników behawioralnych
Teorie etiologiczne
Sięgając do korzeni psychoanalitycznych i modeli po-
wstałych na tej bazie, przyczyn aleksytymii należałoby
szukać na etapie wczesnego, przedwerbalnego okre-
su dzieciństwa. Dziecko radzi sobie z ambiwalentny-
mi uczuciami wobec matki w procesie różnicowania,
separacji i indywidualizacji, co z jednej strony poma-
ga mu zmniejszyć pojawiający się dyskomfort, a z dru-
giej zwiększa jego odrębność i poczucie samodziel-
ności. Jeżeli te fazy rozwoju zostaną zakłócone z ja-
kiegoś powodu, pojawiają się mechanizmy obronne,
na przykład w formie wyparcia własnej tożsamości.
W efekcie dochodzi do zerwania więzi między repre-
zentacją
self
i obiektu, a także do braku identyfikacji
z zaspokajającą potrzeby i dającą opiekę matką. Pro-
wadzi to do ograniczenia spontanicznej aktywności
wyobrażeniowej i biernego, niejako zautomatyzowa-
nego przystosowywania się do rzeczywistości, czego
wyrazem mogą być cechy aleksytymiczne. Nemiah
i wsp. [4] zaproponowali model, w którym aleksyty-
mia miała być wynikiem deficytu w organizacji oso-
bowości. Według tej teorii zdarzenia wywołujące emo-
cje powodują 2 rodzaje reakcji: percepcyjno-po-
znawczą i afektywną. Ta pierwsza wiąże się ze świa-
domym odbiorem sytuacji i jej oceną, druga natomiast
— z pobudzeniem na poziomie ciała i emocji i nie
podlega procesowi oceny. Emocje zostają precyzyjnie
zidentyfikowane, nazwane i opisane. Powstają fanta-
zje dotyczące wyrażenia tych emocji i przypominane
są posiadane już doświadczenia z nimi związane. Za-
kłócenie któregoś z etapów tego procesu może po-
wodować powstanie aleksytymii. Według Krystala roz-
2
www.psychiatria.viamedica.pl
Dorota Płońska, Andrzej Czernikiewicz,
Aleksytymia. Część I
i fizjologicznych. Kolejne z przedstawianych hipotez
wyraźnie nawiązują do sposobu myślenia zaczerpnię-
tego ze źródeł matematycznych i informatycznych.
Według teorii Bucciego, polegającej na wielokrotnym
kodowaniu (
multiple code theory
), emocje koduje się
na 3 poziomach: subsymbolicznym, wyobrażeń sym-
bolicznych i symboli słownych [9]. Dwa pierwsze są
pozawerbalne i rozwijają się wcześniej. Każdy z tych
systemów kodowania cechuje swoista zawartość
i zasady organizacji. Procesy subsymboliczne to sys-
tem rozproszonego przetwarzania, częściej operujący
raczej na modalnościach zmysłowych, somatycznych
i kinestetycznych niż na formach abstrakcyjnych. Od-
nosząc się do niego, można wytłumaczyć czym jest
empatia, intuicja i nieświadoma komunikacja. Drugi
system kodowania to wyobrażenia symboliczne, któ-
re mają postać symboli i obrazów. Wyróżnia je zdol-
ność tworzenia odniesień i generowania. To na nich
bazują nauki poznawcze. Natomiast trzeci system ko-
dowania stanowią werbalne schematy emocji. W roz-
woju pojawiają się najpóźniej i swą budową odzwier-
ciedlają symboliczną strukturę języka. Te 3 rodzaje
kodowania połączone są ze sobą za pomocą „łączy
referencyjnych”. Im dalej od reprezentacji subsymbo-
licznej, tym ważniejsza jest struktura i precyzja połą-
czeń między specyficznymi wyobrażeniami i domena-
mi niewerbalnymi, zanim zostaną one połączone
z językiem w domenie werbalnej. Dzięki sprawnie dzia-
łającemu systemowi wielokrotnego kodowania ludzie
potrafią werbalizować swoje emocje, rozumieć
i współgrać z emocjami innych. W tym rozumieniu
aleksytymia to objaw zakłócenia sprawności działania
połączeń między domenami, na przykład rozszczepie-
nia domen subsymbolicznej i symbolicznej. Stopień
tego rozszczepienia, wraz z czynnikami konstytucjo-
nalnymi i innymi czynnikami uwrażliwiającymi, może
ułatwiać rozwój chorób. W niektórych przypadkach
osoba może nie tylko nie dysponować odpowiednimi
słowami dla danej emocji, ale także nie posiadać sym-
bolicznej reprezentacji (werbalnej i niewerbalnej) dla
swego stanu somatycznego. Te rozszczepienie domen
subsymbolicznej i symbolicznej z niewerbalnym sche-
matem emocji może spowodować istnienie fizjologicz-
nej aktywacji przy pobudzeniu emocjonalnym, bez ak-
tywacji odpowiedniego systemu poznawczego. Taki
rodzaj pobudzenia, to znaczy bez symbolicznego zo-
gniskowania i regulacji, może się wydłużać i nawra-
cać, w efekcie przeciążając fizjologiczne mechanizmy
homeostazy. Koncepcja ta zakłada także, że schema-
ty kodowania emocji powstają jako schematy pamię-
ciowe reprezentujące interakcje z osobami znaczący-
mi z pierwszego okresu życia człowieka. W powyższej
teorii widoczne są odniesienia do klasyfikacji Bermo-
unda. Według niego typ I aleksytymii cechuje brak jako
takiego doświadczenia emocjonalnego, a więc nie
może powstać system poznawczy mu towarzyszący
[10]. Analogicznie w teorii Bucci — kiedy nie powsta-
je sieć łączy referencyjnych, świadomość emocji jest
niska, a więc i jej ekspresja jest słaba. Natomiast typ II
charakteryzuje się selektywnym deficytem poznaw-
czym przy zachowanej zdolności doświadczania emo-
cji, czyli jeśli proces wzajemnej wymiany informacji
przebiega w sposób zaburzony, normalnej świado-
mości emocji towarzyszy ich mierna ekspresja.
We współczesnych teoriach na temat przetwarzania
informacji aleksytymię traktuje się jako deficyt w od-
biorze i wykorzystywaniu wiedzy emocjonalnej [11].
Pełny proces przetwarzania emocji opiera się na efek-
tywnej komunikacji między 5 domenami reprezentu-
jącymi: czynnik wywołujący, ocenę bodźca, wtórną
ocenę znaczenia emocji, przygotowywanie do odpo-
wiedzi afektywnej i odpowiedź behawioralną. Powstaje
pytanie: czy to, co człowiek obserwuje jako efekt koń-
cowy przejścia przez system związany z informacją
afektywną jest wyrazem deficytu „na wejściu”, czy też
raczej na „wyjściu”? Uważa się, że aleksytymia może
wynikać z braku połączenia między poszczególnymi
domenami. Typowo dotyczy to rozłączenia na osi
„czynnik wywołujący–ocena” lub „wtórna ocena–od-
powiedź”. Trudniejsze natomiast jest zauważenie bra-
ku przepływu informacji w układzie „ocena–wtórna
ocena”.
Traktując aleksytymię jako koncepcję wielowymiarową,
można ją określić jako: trudności w identyfikowaniu
i w różnicowaniu emocji i objawów somatycznych to-
warzyszących pobudzeniu emocjonalnemu, trudno-
ści w werbalizowaniu i opisywaniu emocji, operacyj-
ny, zadaniowy styl myślenia, a także jako zubożenie
życia wyobrażeniowego.
W trakcie dyskusji nad źródłami aleksytymii i jej istotą
Nemiah i wsp. (1976) zauważyli, że w pewnych wa-
runkach, takich jak sytuacje zagrożenia życia, ciężka
choroba somatyczna, można zaobserwować obraz
kliniczny odpowiadający tak zwanej aleksytymii wtór-
nej. Można powiedzieć, że jest to reakcja na czynniki
psychologiczne i socjokulturowe, czyli zmienna w cza-
sie, co powoduje, że jest łatwiejsza do wyleczenia.
Traktuje się ją tu, obok dysocjacji, jako sposób repre-
syjnego radzenia sobie z emocjami. Jako stan stałego
stłumienia (negatywnych) emocji ma łagodzić bole-
sny afekt i bronić przed depresją. Przykładem może tu
być stan ofiar Holocaustu, pożaru, gwałtu, kazirodz-
twa. Niektórzy badacze podkreślali, że aleksytymia
w tych przypadkach pojawia się po latach trwania trau-
www.psychiatria.viamedica.pl
3
Psychiatria 2006, tom 3, nr 1
my, na przykład u osób po urazie rdzenia kręgowego
czy wieloletnich dializach.
Za aleksytymię pierwotną w tym paradygmacie uzna-
je się trwałą cechę danej osoby, podlegającą tylko nie-
znacznym wahaniom w zależności od czasu i okolicz-
ności, mającą swoje wyraźne podstawy neurologicz-
ne (tzn. zaburzenia w anatomii mózgu). Takie rozróż-
nienie ma ważne konsekwencje w ciągle trwających
rozważaniach, czy aleksytymia jest cechą stałą czy sta-
nem przejściowym, czy można ją modyfikować, czy
człowiek nie ma na nią wpływu.
jako „dyrygentem” autonomicznej, neuroendo-
krynnej i behawioralnej ekspresji emocji. Zaburze-
nia jego funkcji mogą więc prowadzić do zmian
w świadomym doświadczaniu emocji. Ten deficyt
interoreceptywnej świadomości procesów emocjo-
nalnych można określić jako pewnego rodzaju
„emocjonalną ślepotę” (
blindfeel
) („nic nie czu-
ję”, „nie wiem, co czuję”), co oznacza, że chociaż
bodziec dociera i w pewnym zakresie jest rejestro-
wany, o czym świadczy świadomość zmian soma-
tycznych towarzyszących doświadczaniu emocji,
pacjent nie potrafi tego przeżyć świadomie [12].
Podobnie jak w ślepocie spowodowanej uszkodze-
niem kory wzrokowej, gdzie zachowane zostaje
pewne poczucie odbioru bodźców wzrokowych,
co można obserwować na poziomie behawioral-
nym. U 50% osób z uszkodzeniem ACC obserwu-
je się zaburzenie modulacji afektu.
Dopiero większa dostępność nowoczesnych technik
neuroobrazowania pozwoliła na zintensyfikowanie po-
szukiwań bardziej bezpośrednich dowodów na potwier-
dzenie tych hipotez. W wynikach badań rezonansu ma-
gnetycznego (MRI,
magnetic resonance imaging
) uzy-
skano pozytywną korelację między wielkością prawego
przedniego zakrętu obręczy a aleksytymią u mężczyzn.
W badaniach czynnościowego rezonansu magnetycz-
nego (fMRI,
functional
MRI) [15] stwierdzono, że oso-
by aleksytymiczne w sytuacji ekspozycji na obrazy bu-
dzące pozytywne lub negatywne emocje wykazują od-
mienną aktywację ACC i przyśrodkowej kory przedczo-
łowej w porównaniu z grupą kontrolną. Warto tu pod-
kreślić, że nie było różnic w zakresie aktywacji układu
limbicznego (np.: ciała migdałowatego, hipokampa,
podwzgórza), który odpowiada za odpowiedź emo-
cjonalną na proste, percepcyjne aspekty emocji w reak-
cji na obrazy neutralne. W badaniu PET w czasie eks-
pozycji na zdjęcia przedstawiające twarze wyrażające
złość obserwowano różnice aktywacji w obszarach ko-
rowych, mniejszy regionalny przepływ krwi przez mózg
(rCBF,
regione cerebral blood flow
) w prawej półkuli,
a większy w lewej oraz mniejszą aktywność w ACC
i wyspy. Ponadto nie zarejestrowano tu różnic w pobu-
dzeniu struktur limbicznych [16]. Przewaga funkcji le-
wej półkuli mózgu może powodować, że osoba jest
bardziej skoncentrowana na rzeczywistości zewnętrz-
nej, działaniu i wykazuje mniejszą świadomość własnych
emocji.
Podłoże psychologiczne czy neurologiczne?
Poszukiwania podłoża i przyczyn aleksytymii na grun-
cie rozważań teoretycznych wkrótce przeniosły się
w sferę badań klinicznych. Z dyskusji na temat: czy
aleksytymia to „zaburzenie” funkcjonalne czy anato-
miczne wyłoniły się następujące potencjalne modele
neuropsychologiczne [10, 12]:
—
model limbiczno-neokortykalny
model transmisji międzypółkulowej, czyli ko-
misurotomii funkcjonalnej
misurotomii funkcjonalnej [13] — prawa półku-
la ocenia i interpretuje reakcje powstające w sytu-
acjach wyzwalających emocje w kontekście odpo-
wiedzi fizjologicznej. Lewa półkula u osób prawo-
ręcznych odpowiada natomiast za systematyzację
informacji, logikę i język. Przerwanie przepływu
informacji między półkulami, na przykład: przez
zablokowanie funkcji ciała modzelowatego, zabu-
rza zdolność do pełnej i spójnej oceny doświad-
czanych emocji. Efekt taki widać u pacjentów po
całkowitej komisurotomii chirurgicznej z powodu
padaczki, których cechuje OSM, TOE i mniejsza
zdolność do fantazjowania oraz ograniczone za-
pamiętywanie snów. Inni badacze, na podstawie
badania
Transcranial Magnetic Stimulation
(TMS)
(przezczaszkowa stymulacja magnetyczna), wska-
zują nie na zahamowanie komunikacji międzypół-
kulowej, ale na ułatwione hamowanie korowe [14].
W badaniu tym obserwuje się skrócenie czasu
transmisji z lewej do prawej półkuli u mężczyzn
aleksytymicznych, natomiast u kobiet kształtuje się
on jak w grupie osób niealeksytymicznych;
—
model deficytu aktywacji przedniej kory za-
model deficytu aktywacji przedniej kory za-
krętu obręczy
Metody oceny
Metody oceny aleksytymii można podzielić na:
1) metody oceny klinicznej
krętu obręczy
(
ACC
,
anterior cingulate cortex
)
— przy pobudzeniu emocjonalnym ACC jest nie-
metody oceny klinicznej, na przykład
Beth Izrael
Questionnaire
,
Observer Alexithymia Scale
[17],
4
www.psychiatria.viamedica.pl
model limbiczno-neokortykalny — powstał na
bazie teorii emocji Papez’a. Układ limbiczny uru-
chamia i koordynuje fizjologiczne reakcje na bodź-
ce emocjonalne, a kora nowa interpretuje to, co się
stało i odnosi to do celów jednostki. Zakłócenie
przekazu informacji na tej drodze uniemożliwia
poprawną i pełną ocenę bodźca emocjonalnego;
— model transmisji międzypółkulowej, czyli ko-
model limbiczno-neokortykalny
model transmisji międzypółkulowej, czyli ko-
misurotomii funkcjonalnej
model deficytu aktywacji przedniej kory za-
krętu obręczy
metody oceny klinicznej
Dorota Płońska, Andrzej Czernikiewicz,
Aleksytymia. Część I
metody samooceny, na przykład
Schalling-Sif-
neos Personality Scale
,
Revised Schalling-Sifneos
Personality Scale, MMPI Alexithymia Scale, Toronto
Alexithymia Scale 26
, TAS-20,
Bermond-Vorst Ale-
xithymia Questionnaire
, czyli Alex-40,
Amsterdam
Alex Scale
,
Alexithymia Provoked Response Qu-
estionnaire
[19]. Zasadniczą wadą tych metod jest
fakt, że w sposób subiektywny, zależny od bada-
nego oceniają aspekt poznawczy aleksytymii. Poza
tym zachodzi pewien paradoks: osoba cechująca się
zmniejszonym wglądem we własne emocje ma do-
kładnie ocenić swoje zaburzenia w sferze afektywnej;
3) metody łączące ocenę kliniczną z samooceną
Częstość w populacji ogólnej
Początkowo aleksytymią interesowano się głównie
w kontekście profilu psychologicznego osób z choro-
bami psychosomatycznymi. Wkrótce okazało się, że jest
to zjawisko ogólnie występujące, a nie charakteryzują-
ce tylko pacjentów z określoną grupą schorzeń. Czę-
stość w populacji ogólnej ocenia się średnio na około
13% (9,3–18,8%) i ma ona cechy rozkładu normalne-
go. W większości badań niższy poziom edukacji, niższy
status socjoekonomiczny (niższy dochód, praca fizycz-
na) wiązały się z wyższym poziomem aleksytymii [22].
W wielu badaniach wykazano także wpływ płci osoby
badanej na uzyskiwane wyniki w zakresie oceny aleksy-
tymii. Częściej występuje ona u mężczyzn niż u kobiet
(17%
vs.
10%), chociaż nie wszyscy badacze są tego
samego zdania. Można zauważyć także nieco odmien-
ny rozkład poszczególnych wymiarów aleksytymii
w zależności od płci, to znaczy u kobiet rzadziej obser-
wuje się znaczny udział zadaniowego stylu myślenia,
a także rzadziej towarzyszą mu objawy depresyjne.
metody łączące ocenę kliniczną z samooceną,
na przykład
The California Q-set Alexithymia
Pro-
totype
(CAQ-AP),
Karolinska Psychodynamic Pro-
file
(KAPP);
4) inne — testy przymiotnikowe
inne — testy przymiotnikowe, na przykład
Q-sort, analiza wypowiedzi
Zamiast podsumowania, czyli jak funkcjonuje
aleksytymik?
Różnorodność i wielokierunkowość badań pozwoliła
na próbę stworzenia profilu psychologicznego osoby
aleksytymicznej. Za najbardziej typowe cechy uzna-
no: emocjonalną bladość (przy relatywnie wysokim
poziomie emocji negatywnych, a niskim poziomie
emocji pozytywnych), tendencję do ujawniania lęku
i napięcia w postaci objawów somatycznych, komu-
nikację głównie poprzez działanie i zachowania nie-
werbalne, wąski krąg zainteresowań i myślenie nad-
miernie konkretne. Osoba taka zachowuje dystans
wobec ludzi, unika bliskich relacji interpersonalnych
lub przeciwnie — wchodzi w nadmiernie zależne
związki, co może się przejawiać w życiu dorosłym przy-
zwyczajeniem się do innych osób, bez towarzyszące-
go temu poczucia bezpieczeństwa [23]. Siebie i in-
nych ocenia w kategoriach „ogółu”, „większości”,
„powinności”, „normalności” i preferuje to, co uzna-
ne i stosowne w danym kontekście społecznym. De-
cyzje podejmuje raczej zgodnie z „zasadami” niż uczu-
ciami. Osobie takiej trudno mówić o własnych emo-
cjach [24], a inni odbierają ją jako osobę może nawet
nadmiernie logiczną, praktyczną, niesentymentalną,
która sprawia wrażenie, że jej wewnętrzne, osobiste
życie jest ubogie. Jej wypowiedzi mogą być czasami
wręcz pedantyczne, odzwierciedlające zbyt przedmio-
towo rzeczywistość zewnętrzną, mało wglądowe
[25]. Reakcje na sztukę, film, muzykę mogą się wy-
dawać jakby stłumione, emocjonalnie stereotypowe,
zawierające mniej określeń odnoszących się do emo-
analiza wypowiedzi (
transcript analysis
)
— na przykład metoda Gottscheler, Glasser, testy
testy
projekcyjne, takie jak: AT 9, SAT 9, TAT, test Ror-
schacha.
Większość z tych metod ma jednak słabe właściwo-
ści psychometryczne, a uzyskiwane wyniki nierzadko
nie korespondują ze sobą, różnią się trafnością albo
odnoszą się tylko wybiórczo do pewnych aspektów
aleksytymii. Wynika z tego wiele trudności metodo-
logicznych i statystycznych przy porównywaniu wy-
ników badań wykorzystujących różne skale. Najczę-
ściej używanym testem, o największej rzetelności,
trafności i standaryzacji jest TAS-20 [20], będący
modyfikacją TAS-26. Skala ta została przetłumaczo-
na na 18 języków, w tym na: włoski, holenderski,
niemiecki, francuski, fiński, hiszpański, szwedzki, li-
tewski, hindi, turecki, portugalski, koreański. Zawie-
ra 3 podskale: 1) trudności w identyfikowaniu i róż-
nicowaniu emocji z objawami somatycznymi towa-
rzyszącymi pobudzeniu emocjonalnemu (TIE), 2) trud-
ności w werbalizowaniu i opisywaniu emocji (TOE),
3) operacyjny styl myślenia (OSM). Większość danych
wskazuje na 3-czynnikową strukturę wewnętrzną,
chociaż w niektórych badaniach wykazano, że jest
ona 2-czynnikowa.
Niektórzy zalecają równoległe korzystanie ze skali sa-
mooceny — TAS-20 i jednej ze skal obserwacyjnych,
na przykład zmodyfikowanej wersji
Beth Izrael Qu-
estionnaire
(BIQ) [21] w celu zminimalizowania wad
obu metod.
www.psychiatria.viamedica.pl
5
Toronto Structured Interview for Alexithymia
[18].
Odpowiedzi na zadawane pytania ocenia się pod
kątem wysycenia emocjonalnego, co w dużej mie-
rze uzależnia stopień wiarygodności wyników od
doświadczenia osoby badającej;
2) metody samooceny
metody samooceny
metody łączące ocenę kliniczną z samooceną
inne — testy przymiotnikowe
analiza wypowiedzi
projekcyjne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]