Aleksander Majewski - Oceany i ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Aleksander Majewski
Oceany i morza
1. WSTĘP__________________________________________________4
2. OCEAN_________________________________________________6
2.1. POJĘCIE I NAZWY OCEANU_____________________________________6
2.2. WYMIARY WSZECHOCEANU___________________________________10
2.3. PODZIAŁY WSZECHOCEANU___________________________________15
2.4. KLASYFIKACJA OCEANÓW I MÓRZ______________________________39
3. OCEAN ATLANTYCKI_____________________________________40
3.1. MORZE ARKTYCZNE__________________________________________48
3.1.1. MORZE BARENTSA_______________________________________51
3.1.2. MORZE BIAŁE____________________________________________56
3.1.3. MORZE KARSKIE_________________________________________59
3.1.4. MORZE ŁAPTIEWÓW (MORZE NORDENSKIÓLDA)______________63
3.1.5. MORZE WSCHODNIOSYBERYJSKIE_________________________67
3.1.6. MORZE CZUKOCKIE_______________________________________70
3.1.7. MORZE BEAUFORTA______________________________________74
3.1.8. MORZE LINCOLNA________________________________________75
3.2. MORZE BAFFINA_____________________________________________76
3.3 CIEŚNINA DAVISA_____________________________________________79
3.4. ZATOKA HUDSONA_________________________________________80
3.5. MORZE LABRADORSKIE_______________________________________82
3.6. CIEŚNINA DUŃSKA___________________________________________82
3.7. MORZE GRENLANDZKIE_______________________________________83
3.8. MORZE NORWESKIE__________________________________________88
3.9. MORZE PÓŁNOCNE___________________________________________91
3.10. MORZE BAŁTYCKIE__________________________________________96
3.11. KANAŁ LA MANCHE_________________________________________103
3.12. KANAŁ BRISTOLSKI_________________________________________105
3.13. MORZE IRLANDZKIE, KANAŁ ŚW. JERZEGO I MORZE CELTYCKIE__105
3.14. MORZE HEBRYDZKIE I MORZE SZKOCKIE______________________107
3.15. ZATOKA BISKAJSKA________________________________________108
3.16. MORZE ŚRÓDZIEMNE_______________________________________108
3.16.1. MORZE ALBORAŃSKIE__________________________________119
3.16.2. MORZE BALEARSKIE LUB MORZE IBERYJSKIE______________119
3.16.3. MORZE LIGURYJSKIE___________________________________120
3.16.4. MORZE TYRREŃSKIE____________________________________120
3.16.5. MORZE JOŃSKIE_______________________________________121
3.16.6. MORZE ADRIATYCKIE___________________________________121
3.16.7. MORZE EGEJSKIE______________________________________122
3.16.8. MORZE MARMARA______________________________________123
3.16.9. MORZE CZARNE________________________________________123
3.16.10. MORZE AZOWSKIE (JEZIORO MEOCKIE)__________________127
3.17. ZATOKA GWINEJSKA_______________________________________129
3.18. MORZE WEDDELLA_________________________________________129
3.19. MORZE SCOTIA____________________________________________132
3.20. CIEŚNINA DRAKE'A_________________________________________133
3.21. AMERYKAŃSKIE MORZE ŚRÓDZIEMNE________________________133
3.21.1. MORZE KARAIBSKIE____________________________________136
3.21.2 ZATOKA MEKSYKAŃSKA_________________________________139
3.21.3. MORZE BAHAMA_______________________________________141
3.22. ZATOKA ŚW. WAWRZYŃCA________________________________142
4. OCEAN INDYJSKI_______________________________________143
4.1 KANAŁ MOZAMBICKI_________________________________________151
4.2. MORZE CZERWONE_________________________________________151
4.3. ZATOKA ADEŃSKA__________________________________________154
4.4. ZATOKA PERSKA____________________________________________155
4.5. ZATOKA OMAŃSKA__________________________________________158
4.6. MORZE ARABSKIE___________________________________________158
4.7. MORZE LAKKADIWSKIE______________________________________163
4.8. ZATOKA BENGALSKA________________________________________163
4.9. MORZE ANDAMAŃSKIE_______________________________________167
4.10. MORZE TIMOR_____________________________________________168
4.11. MORZE ARAFURA__________________________________________169
4.12. ZATOKA KARPENTARIA_____________________________________170
4.13. WIELKA ZATOKA AUSTRALIJSKA_____________________________170
5. OCEAN SPOKOJNY_____________________________________171
5.1. MORZE POŁUDNIOWOCHIŃSKIE_______________________________177
5.1.1. ZATOKA TAJLANDZKA____________________________________180
5.2. MORZE WSCHODNIOCHIŃSKIE________________________________181
5.3. MORZE ŻÓŁTE______________________________________________186
5.4. MORZE JAPOŃSKIE__________________________________________187
5.5. MORZE OCHOCKIE__________________________________________193
5.6. MORZE BERINGA____________________________________________198
5.7. ZATOKA ALASKA____________________________________________202
5.8. ZATOKA KALIFORNIJSKA_____________________________________203
5.9. MORZE BELLINGSHAUSENA__________________________________204
5.10. MORZE AMUNDSENA_______________________________________205
5.11. MORZE ROSSA_____________________________________________206
5.12. CIEŚNINA BASSA___________________________________________208
5.13. MORZE TASMANA__________________________________________208
5.14. MORZE FIDŻI______________________________________________212
5.15. MORZE KORALOWE________________________________________213
5.16. MORZE SALOMONA_________________________________________215
5.17. MORZE NOWOGWINEJSKIE (MORZE BISMARCKA)______________216
5.18. INDONEZYJSKIE MORZE ŚRÓDZIEMNE________________________217
5.18.1. CIEŚNINA MALAKKA_____________________________________221
5.18.2. MORZE JAWAJSKIE_____________________________________223
5.18.3. MORZE BALI___________________________________________223
5.18.4. MORZE FLORES________________________________________224
5.18.5. MORZE SAWU__________________________________________224
15.8.6. MORZE BANDA_________________________________________225
5.18.7. MORZE SERAM_________________________________________225
5.18.8. MORZE HALMAHERA____________________________________226
5.18.9. MORZE MOLUCKIE______________________________________226
5.18.10. CIEŚNINA MAKASARSKA________________________________227
5.18.11. MORZE CELEBES______________________________________227
5.18.12. MORZE SULU_________________________________________227
5.19. MORZE FILIPIŃSKIE_________________________________________228
6. OCEAN ANTARKTYCZNY________________________________229
6.1. MORZE ŁAZARIEWA_________________________________________232
6.2. MORZE RIISER-LARSENA_____________________________________232
6.3. MORZE KOSMONAUTÓW_____________________________________233
6.4. MORZE MACKENZIE (MORZE WSPÓLNOTY)_____________________233
6.5. MORZE DAVISA_____________________________________________233
6.6. MORZE MAWSONA__________________________________________234
6.7. MORZE D'URVILLE'A_________________________________________234
6.8. MORZE SOMOWA___________________________________________234
7. INNE SZCZEGÓLNE OBSZARY WSZECHOCEANU____________235
7.1. MORZE SARGASSOWE_______________________________________235
7.2. MORZE IRMINGERA__________________________________________237
7.3. WODY KANADYJSKIEGO ARCHIPELAGU ARKTYCZNEGO__________238
7.3.1. PRZEJŚCIE PÓŁNOCNO-ZACHODNIE_______________________239
7.4. WODY PRZYBRZEŻNE POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ ALASKI I KOLUMBII
BRYTYJSKIEJ__________________________________________________241
7.5. ZATOKA FUNDY_____________________________________________241
7.6. LA PLATA__________________________________________________242
7.7. MORZA WATTÓW____________________________________________242
7.8. ESTUARIA__________________________________________________243
7.9. WAŻNIEJSZE CIEŚNINY MORSKIE_____________________________245
7.9.1. CIEŚNINY ATLANTYCKIE__________________________________245
7.9.2. CIEŚNINY OCEANU INDYJSKIEGO__________________________251
7.9.3. CIEŚNINY OCEANU SPOKOJNEGO_________________________253
7.10. KANAŁY MORSKIE__________________________________________254
7.11. PÓŁNOCNA DROGA MORSKA (PRZEJŚCIE PÓŁNOCNO-WSCHODNIE)
______________________________________________________________256
7.12. MORZE KASPIJSKIE________________________________________257
TERMINY GEOGRAFICZNE I OCEANOGRAFICZNE UŻYTE W TEKŚCIE
________________________________________________________259
ZAŁĄCZNIKI_____________________________________________270
Załącznik 1. Bilans wodny oceanów__________________________________270
Załącznik 2. Bilans soli w oceanie___________________________________273
Załącznik 3. Skrajne wartości zasolenia mórz (‰)_______________________274
1. WSTĘP
W podręczniku podjęto próbę przedstawienia Czytelnikowi
polskiemu wszechoceanu w pełnej rozciągłości i okazałości wraz z jego
„stu" morzami, zatokami, ważniejszymi cieśninami itp.. Wszechocean
pokrywa prawie 3/4 powierzchni Ziemi, lecz jest mało znany człowiekowi
poruszającemu się po lądzie i przywykłemu do ograniczonego
horyzontu: niedostatecznie jeszcze poznali go nawet oceanografowie.
Opisanie ogromnego wszechoceanu i wykorzystanie w tym celu
nieprzebranych materiałów zgromadzonych w trakcie jego
rozpoznawania nastręczyło niemało różnorodnych trudności autorowi. W
tej książce musiano ograniczyć się więc do wyboru pewnych,
stosunkowo nielicznych źródeł: monografii, sowników, atlasów,
niektórych opracowań wycinkowych i bardziej szczegółowych. Starano
się korzystać z najnowszych publikacji. Praca ma w przeważającej
części charakter encyklopedyczno-kompilacyjny, przy czym częstokroć
korzystano z gotowych charakterystyk oceanów i mórz. Najwięcej
zapożyczono z: Encyklopedii oceanografii pod redakcją R.W.
Fairbridge'a, której pierwsza edycja ukazała się w Nowym Jorku w 1966
r., podręczników geografii morza i oceanografii regionalnej: A.D.
Dobrowolskiego i B.S. Załogina, A.W. Giembiela, W.I. Łymariewa, P.
Tchernii, O.K. Leontiewa, D.W. Bogdanowa, J.P. Doronina, W.F.
Suchowieja. Szczególnie z tej ostatniej książki, opisującej najważniejsze
morza świata, czerpano obficie. Bardzo użyteczna do naszych celów
była też seria geografii fizycznych z lat osiemdziesiątych zainicjowana
przez K.K. Markowa, jak również geograficzny słownik encyklopedyczny
pod redakcją A.F. Triosznikowa, atlasy oceanograficzne i wiele innych
publikacji podanych w spisie literatury. Duży udział rosyjskojęzycznych
pozycji bibliograficznych wiąże się z tym, że w byłym Związku
Radzieckim geografii morza i oceanografii regionalnej poświęca się
znaczną uwagę i publikuje się wiele z tej dyscypliny. Szczególnie odnosi
się to do problemów regionalizacji oceanu, którą tamtejsi geografowie i
oceanografowie zajmują się z wielkim zainteresowaniem. Podziałom
wszechoceanu poświęcono tu dość dużo miejsca, bowiem rozwój
poglądów na ten temat oddajedobrze obraz zmian w badaniach
przestrzeni oceanicznej i ma pewien walor porządkujący, aczkolwiek
nieustające mnożenie podziałów można uznać za przesadę. Podczas
przygotowywania przedstawianej pracy napotkano wiele trudności i
zaistniały różne wątpliwości. Nie wszystkie udało się rozstrzygnąć w
dostatecznym stopniu i autor zdaje sobie sprawę, że wiele jest tu
usterek, braków i założeń dyskusyjnych, np.. ustalenie jednoznacznych
granic oraz wymiarów mórz i oceanów w wielu przypadkach nie było
możliwe. Granice mórz są wprawdzie ściśle wyznaczone i opisane w
instrukcji Międzynarodowego Biura Hydrograficznego w Monako z 1953
r. (Limites des oceans et des mers), jednakże mają one przeważnie
charakter arbitralny i służą konkretnym, praktycznym celom związanym z
nawigacją morską. Instrukcja ta nie uwzględnia ponadto mało poznanych
mórz antarktycznych, traktuje niektóre części oceanu nazbyt szczegóło-
wo, inne zaś zbyt ogólnikowo. Braki te, miejmy nadzieję, będą usunięte
w przygotowywanej nowej edycji instrukcji.
Dane morfometryczne do tego podręcznika zaczerpnięto
przeważnie z radzieckiego Atlasa Okieanow (tom: Tierminy-ponjatija-
sprawocznjje tablicy, 1980). Rozbieżne dane zawiera późniejsza
publikacja W.E. Suchowieja z 1986 r., który korzystał z obliczeń
wykonanych w Zakładzie Kartometrii Państwowego Uniwersytetu
Leningradzkiego, opublikowanych przez Frołowa w 1971 r. W przypadku
Morza Bałtyckiego posłużono się obliczeniami morfometrycznymi
podjętymi przy okazji opracowywania bilansu wodnego tego morza w
latach 1971-1984 (Water balance of the Baltic Sea, 1986). Występujące
często duże rozbieżności podawanych danych morfometrycznych
wynikają przede wszystkim z przyjmowania różnych granic mórz, jak
również aktualizacji danych w miarę gromadzenia nowych materiałów
batymetrycznych i kartograficznych. Szczególne rozbieżności występują
w podawaniu maksymalnych głębokości mórz, głębi lub rowów
oceanicznych. W takich przypadkach przyjmowano za właściwe wartości
najwyższe z publikowanych danych głębokościowych.
W opisieposzczególnych obszarów morskich zauważa się pewne
dysproporcje w stosunku do znaczenia opisywanego obszaru oceanu, co
wynika z braku lub też obfitości będących do dyspozycji materiałów.
Zastrzeżenia może budzić również stosowana w książce niezbyt
konsekwentnie, jeszcze u nas niedostatecznie ugruntowana i
uporządkowana, terminologia oceanograficzna. To samo dotyczy nazew-
nictwa. Pełne uporządkowanie nazewnictwa geograficznego jest jednak
bardzo trudne i zapewne nieosiągalne. Trzeba zostawić pewien
marginesswobody, konieczny choćby ze względu na potrzebę
zachowania historycznych nazw oceanograficznych.
Znaczny wkład w poprawienie i uzupełnienie tekstu wniósł
recenzent książki prof. dr hab. inż. Zdzisław Mikulski. Składam za to
zarówno redakcji, jak i recenzentowi wyrazy podziękowania i
wdzięczności. Dziękuję prof. dr. hab. Ludwikowi Żmudzińskiemu za
udostępnienie opisów biologicznych oceanów i mórz. Dziękuję też mgr
[ Pobierz całość w formacie PDF ]