Aleksander Makowski ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Rozdział I. Problem niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży w środowisku1. Pojęcie niedostosowania społecznego2. Ewolucja poglądów na etiologię niedostosowania społecznego3. Klasyfikacja przyczyn niedostosowania społecznego4. Charakterystyka przyczyn niedostosowania społecznego5. Akceleracja, retardacja i dysharmonia życia psychicznego jako specyficzne przyczynyrozwojowe niedostosowania społecznego6. Rozmiar niedostosowania społecznego7. Rodzaje niedostosowania społecznego8. Przejawy niedostosowania społecznego względem własnej osoby9. Przejawy niedostosowania społecznego w rodzinie10. Przejawy niedostosowania społecznego w szkole i placówkach opiekuńczo-wychowawczych11. Przejawy niedostosowania społecznego w szerszym środowisku społecznym12. Niedostosowanie społeczne a przestępczość nieletnich13. Proces postępujących dewiacji psychospołecznych u nieletnich14. Dewiacje psychospołeczne a załamanie planu życiowego u nieletnichRozdział II. Niedostosowani społecznie i ich specyficzne zaburzenia osobowościowe1. Klasyfikacja niedostosowanych społecznie2. Charakterystyka niedostosowanych społecznie3. Niedostosowani społecznie charakteropaci4. Niedostosowani społecznie psychopaci5. Niedostosowani społecznie neuropaciRozdział III. Niedostosowani społecznie w środowisku jako jednostki trudne w zachowaniul. Zachowania w formalnych strukturach szkolnych i opiekuńczo-wychowawczych2. Zachowania w grupach nieformalnych (rówieśniczych, koleżeńskich, zabawowych)3. Zachowania międzyosobnicze w szerszym środowisku społecznym (osiedlowym,dzielnicowym, okolicznym)4. Zachowania w sytuacjach konfliktowych powstających na podłożu charaktero-, psycho- ineuropatycznymRozdział IV. Niedostosowani społecznie uzależnieni w środowisku jako toksykomani,narkomani, lekomani1. Toksykomania, narkomania, uzależnienia lękowe2. Substancje używane przez toksykomanów i ich zgubne skutki działania3. Rozmiary zjawiska toksykomanii w Polce, walka z nią i zapobieganie jej4. Zagrożenie toksykomanią dzieci i młodzieży szkolnej5. Działalność profilaktyczna przeciw zagrożeniu toksykomanią wśród wychowankówinternatuRozdział V. Niedostosowani społecznie uzależnieni w środowisku jako populacja patologicznao załamanym planie życiowym1. Obciążenia społeczno-ekonomiczne2. Nieprawidłowości psychologiczno-osobowościowe3. Dewiacje pedagogiczno-wychowawczeRozdział VI. Innowacje pedagogiczne w resocjalizacji niedostosowanych społecznie1. Innowacje pedagogiczne i ich istota w resocjalizacji2. Relacja pomiędzy socjalizacją, socjalizacją reedukacyjną, resocjalizacją i reedukacją aterapią pedagogiczną3. Współzależność pomiędzy resocjalizacją a ergoterapią, psychokorekcją i psychoterapią4. Swoistość oddziaływań wychowawczych w resocjalizacji5. Niekonwencjonalne zasady resocjalizacji6. Postępowe systemy resocjalizacji7. Metody wykorzystywane w systemach resocjalizacji8. Wychowawcze sytuacje zadaniowe w metodach resocjalizacji9. Pedagogika żartobliwa w metodach resocjalizacji10. Świetlica terapeutyczno-kreatywna w metodach resocjalizacji11. Funkcje wychowawcze w resocjalizacji12. Aspekty jednolitego kształcenia i wychowania w resocjalizacji13. Instytucje resocjalizacyjne14. Opieka nad niedostosowanymi społecznie w PolsceRozdział VII. Kuratela sądowa i jej działalność opiekuńczo-resocjalizacyjna1. Istota i założenia kurateli sądowej2. Systemy i zasady pracy kurateli sądowej3. Kuratorzy sądowi — społeczni i zawodowiRozdziałVIII.Przedmiotbadańdiagnostycznychiprognozowanieresocjalizacjiniedostosowanych społeczniel. Diagnoza i prognoza — integralną częścią składową procesu resocjalizacji2. Prognozowanie a integracja społeczna i interakcja psychiczna wychowanka w jegoresocjalizacji3. Metody badań diagnostyczno-prognostycznych w resocjalizacjiRozdział IX. Zapobieganie dewiacjom społecznym dzieci i młodzieży szkolnejl. Konstruktywna socjalizacja w rodzinie2. Adekwatność metod dydaktyczno-wychowawczych w szkole3. Organizowanie czasu wolnego uczniów-wychowanków w placówkach szkolno-wychowawczych4. Profilaktyka społeczno-wychowawcza w środowiskuZakończenie i wnioskiRozdział Iproblem niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży w środowiskuNiedostosowanie społeczne może wystąpić w rodzinie, w szkole, zakładzie pracy i w szerszymśrodowisku oraz w nieformalnych grupach rówieśniczych. Tu przeważnie nie kontrolowane treściżycia i działalności nieletnich mogą mieć także charakter patologiczny, aspołeczny, niezgodny zpowszechnie uznawanymi normami życia i obyczajowości.1. Pojęcie niedostosowania społecznegoPojęciu niedostosowania społecznego F. McKinney przeciwstawia dostosowanie się, które „jestprocesem ciągłym, wielostronnym i nie biernym" zatem niedostosowanie, jako rezultat nieudanegodostosowania się Jest to proces ciągły — przechodzenia z jednego etapu, jeszcze nie zaburzonego,do drugiego, już niedostosowanego. Tym tłumaczymy fakt, że sposoby zachowania się dziecka(zależnie od etapu) są różne. Wśród rodzajów zachowania się dziecka możemy znaleźć i takie, któredadzą się zakwalifikować zarówno jako dostosowanie, jak i niedostosowanie. Musimy zgromadzićpoważną liczbę obserwacji, a o ewentualnym niedostosowaniu się dziecka wypowiedzieć siędopiero po "przeprowadzeniu skrupulatnej ich analizy".Z pojęciem „niedostosowanie społeczne" zamiennie utożsamia się określenia: „moralniezaniedbany" —jako efekt dewiacji środowiskowej, „społecznie upośledzony" — z powodu zmianorganicznych, wywołujących bezwzględność, egoizm i inne destruktywne cechy zachowawczeosobowości charaktero- lub psychopatycznej, „moralnie zagrożony" — odnoszący się „nie tylko dodziecka samego, ale do środowiska, w jakim ono żyje"'.Dla naszych potrzeb najbardziej adekwatne będzie określenie „niedostosowanie społeczne" —jakotermin zgodny z językiem naukowym, zasadami polskiej gramatyki i mową potoczną.Niedostosowanie społeczne, które „jest skutkiem zmian, jakie zaszły w jednostce, dzielimy niewedług stopnia jego zaawansowania, lecz według rodzajów niedostosowania, które sąspecyficznymi (dla każdego rodzaju innymi) formami zachowania się jednostki i jej reakcji nawarunki środowiskowe".Maria Grzegorzewska3wyróżnia dwie grupy przyczyn powodujących niedostosowanie społeczne.W pierwszej znajdują się warunki ekonomiczno-gospodarcze, takie jak nędza, głód, brak opieki wy-chowawczej, bezdomność, sieroctwo, złe wpływy, alkoholizm w środowisku domowym, rozkładrodziny itp. Zalicza też do nich wpływ negatywnych metod wychowawczych, zastosowanych wdomu i w szkole, występowanie sytuacji konfliktowych w rodzinie, szkole, otoczeniu, konfliktymiędzy pokoleniami, brak autorytetu społecznego. W drugiej grupie czynników znajdują sięschorzenia nerwicowe, różnego rodzaju psychopatie i charakteropatie, a także padaczkowe stanypomroczne. Dewiacje te rzutują ujemnie na postawę niedostosowanych społecznie, ich zachowaniei stosunek np. do własności.Taka interpretacja zagadnienia wskazuje bezpośrednio na etiologię niedostosowania społecznego,które zdaniem F. McKinneya, Czapowa i in. jest powodowane przeszkodami w realizacji potrzebżyciowych jednostki wyzwalającymi frustracje, konflikt wewnętrzny, stresy itp.„A. U podstawy każdej formy ludzkiego zachowania się tkwi motyw wypływający z potrzeb.Zachowujemy się tak, aby w efekcie dostosować się do tych potrzeb, tzn. albo je zaspokoić, albousunąć.B. Czasami potrzeby dają się łatwo zaspokoić. Często niestety w dążeniu do ich zaspokojeniajednostka ulega sfrustrowaniu wywołanemu bądź przez czynniki środowiskowe, bądź przez jejwłasne procesy psychiczne. To powoduje zahamowanie dążeń do zaspokojenia potrzeb i powstajekonflikt wewnętrzny.C. Kiedy wystąpi konflikt, jednostka wybiera taką formę zachowania się, która jest dla niejnajłatwiejsza, tj. idzie po linii najsłabszego oporu. Dana forma zachowania nie jest często dla niejna dłuższą metę tą właściwą. Jeżeli nie jest maksymalnie zadowalająca, jednostka poszukujenowych form rozwiązania swego konfliktu.D. Sposób, w jaki dostrzegamy nasze potrzeby i wykrywamy motywy oraz sytuacje, które naszadowalają lub przeszkadzają w osiągnięciu satysfakcji, wypływa z całego szeregu doświadczeńbieżących i przeszłych, jedyną zatem dla jednostki pomocą jest uczenie się. W grę wchodzą tutajwszystkie formy uczenia się, które pomagają jednostce samodzielnie uświadomić sobie własneproblemy1.Tak rozumując McKinney dochodzi do definicji procesu dostosowywania się; jest to według niegowyrabianie sobie określonej postawy oraz zrozumienia sytuacji. Taka postawa powinna pozwolićnam najbardziej skutecznie zaspokoić nasze osobiste potrzeby i nie dopuścić do frustracji. Jest tozatem proces zdobywania perspektywy w patrzeniu na świat zewnętrzny, a ściślej mówiąc nabliższe lub dalsze środowisko, po to, aby nie tyle się do niego dostosować w ścisłym tego słowaznaczeniu, ile aby je zmienić stosownie do naszych potrzeb. Niepomyślność w tym przedsięwzięciuprowadzi jednostkę do niedostosowania społecznego.2. Ewolucja poglądów na etiologię niedostosowania społecznegoTermin „niedostosowanie społeczne" opracowany przez Światowy Związek Instytucji Opieki nadDziećmi i Młodzieżą (L'Union Mondiale des Organismes de Sauvegarde de L'Enfance et deL'Adolescence), przeszczepiony został na nasz grunt przez Marię Grzegorzewska. ,,Pojęciespołecznego niedostosowania nie jest określane jednoznacznie. Jest ono zjawiskiem, któreinteresuje nie tylko pedagogów, ale także psychologów, psychiatrów, socjologów i prawników. Wzaleź od punktu widzenia, pojęcie i zakres społecznego niedostowania różnie jest definiowane. Aletakże w zależności od odmiennych stanowisk i poglądów dotyczących etiologii, manifestacji imotywacji społecznego niedostosowania, różnie jest ono interpretowane, a w związku z tym iterminologia nie jest zgodnie stosowana. Zamiast terminu «społeczne niedostosowanie) {enfantinadapte, dissozial), używa się określenia: «zaniedbany» (verwahrlost), «zaburzony w zachowaniusię» (maladjusted, conduite on caracteriel, trouble du comportement, verhal-tensgestórt), «trudnypod względem wychowawczym)) (schwererziehbar, gemeinschaftsschwierig). Określenie«delikwent» (delinquance, delinquency, Delinguenz) stosowane jest zazwyczaj w stosunku dospołecznie niedostosowanych, którzy popełnili czyny przestępcze.Niniejszy cytat jest potwierdzeniem wieloznaczności terminologicznej zjawiska niedostosowaniaspołecznego zarówno w kraju, jak i za granicą, które w poglądach Lidii Mościckiej „rozumianebywa jako proces bądź jako stan. Procesem nazywamy względnie jednorodne serie zjawisk,powiązane zależnościami przyczynowymi lub strukturalno-funkcjonalnymi. Niedostosowaniejednostki jako stan jest to system zachowań, działań i środków, zmierzających do zaspokajaniaistotnych dla niej potrzeb, społecznie nieakceptowany, zakazany przez kodeks prawny, obyczajowybądź etyczny".Przy tym Czesław Czapow i Stanisław Jedlewski rozpatrując pojęcie niedostosowania społecznegow oparciu głównie o kryteria socjologiczne m.in. z uwzględnieniem ról społecznych pełnionychprzez jednostkę w społeczeństwie twierdzą, że. osobników niedostosowanych społeczniecharakteryzują „mniej lub bardziej trwałe reakcje dewiantyczne, wyróżnione nie ze względu najakikolwiek system społeczny, ale ze względu na system społeczny ujmowany jako elementkonstelacji systemów społecznych, obejmujących ludzi tworzących' zbiorowość współczesnegopaństwa.Skrajne, nasilenie tego rodzaju reakcji, czyli generalnych reakcji dewiantywnych, stanowi wyrazantagonistycznego ustosunkowania się do państwa i norm, które określają jego funkcjonowanie".Bazując na czynnikach psychologicznych, Halina Spionek uważa za dzieci niedostosowanespołecznie takie jednostki, „u których zaburzeniu uległa sfera emocjonalno-wolowa oraz rozwójcharakteru i osobowości, co powoduje często zakłócenie stosunków społecznych między dziećmi aich otoczeniem". Przy tym do istotnych przyczyn takiego stanu rzeczy autorka zalicza m.in. błędywychowawcze w rodzinie i w szkole, które w niekorzystnych warunkach życia i nauki dzieckawzmagają trudności wychowawcze i prowadzą do objawów wczesnego wykolejenia w postaci:ucieczek z domu, wagarów, kradzieży, picia alkoholu itp.. Na przesłankach psychologicznych opierają się także M. Przetacznikowa i M. Susułowskaokreślając niedostosowanie społeczne jako „zaburzenie w zachowaniu — występujące w stopniusilnym i głębokim — które utrudnia lub uniemożliwia osobnikowi normalne współżycie z innymiludźmi". Autorki te lżejszą formę zaburzeń W zachowaniu o cechach nietrwałych i nieobejmujących całej struktury osobowości określają 'pojęciem „nieprzystosowanie społeczne", przyktórym kontakty jednostki ze środowiskiem nie są całkowicie zakłócone. „Niedostosowanienatomiast jest bardziej nasiloną dalszą fazą tych zaburzeń, która charakteryzuje się silniejszym itrwalszym zakłóceniem relacji interpersonalnych jednostki. Przejawia się to w nieprzestrzeganiunorm moralnych i społecznych obowiązujących w środowisku i ma charakter trwałej postawy. Zanajbardziej charakterystyczne dla niedostosowania społecznego uważają autorki M. Przetacznikowai M. Susułowska; znaczne trudności lub całkowity brak umiejętności w nawiązywaniu kontaktuuczuciowego z innymi ludźmi. U dziecka niedostosowanego dominują pierwotne emocje, takie jak:gniew, strach, elementarne uczucia związane z Zaspokajaniem potrzeb biologicznych. Uczuciawyższe (np. moralne, etyczne, społeczne, intelektualne) nie są wykształcone. Jednostki takie nie sąwięc zdolne do przeżywania pozytywnych uczuć społecznych, do przywiązywania się do innychludzi, nie wykazują uczuć nawet wobec bliskich osób, ich kontakty z otoczeniem są zaburzone".Zaburzenie to obejmuje głównie sferę emocjonalno-wolicjonalną oraz rozwój charakteru iosobowości.Przesłanki te stanowią istotne kryterium różnicujące pojęcia i populację jednosteknieprzystosowanych od niedostosowanych społecznie, których chociażby ze względów czystohumanitarnych i społeczno-wychowawczych nie powinno się utożsamiać ze szkodą dla jednosteknieprzystosowanych najczęściej w zakresie formalnym, „merytorycznym" bądź społecznym, którew nie sprzyjających warunkach wychowania może prowadzić w linii prostej do niedostosowaniaspołecznego.Zdefiniowania pojęcia „niedostosowanie społeczne" dokonuje również O. Lipkowski, wedługktórego „jest to zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowaneniekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające sięwzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunkówspołecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki". W definicji tej — opartej naprzesłankach psychologiczno-socjologicznych — cytowany autor wskazuje zarówno na warunkietiologiczne, jak i na ujemne skutki niedostosowania dla jednostki i pośrednio dla środowiskaspołecznego.Z praktycznego punktu widzenia, zdaniem M.-Przetacznikowej, M. Susułowskiej i O.Lipkowskiego, o niedostosowaniu społecznym jednostki nie powinny decydować kategorie [ Pobierz całość w formacie PDF ]