Alloplastyka ZZSK 2010

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Standardy leczenia/
Standards of treatment
Reumatologia 2009; 47, 4: 182–187
Alloplastyka stawu biodrowego u pacjentów z zesztywniającym
zapaleniem stawów kręgosłupa – rehabilitacja
Total hip replacement in patients with ankylosing spondylitis – rehabilitation
Agnieszka Prusinowska
1,2
, Pior Turski
1,3
, Paweł Małdyk
1
, Emil Przepiórski
1
1
Klinika i Poliklinika Reumoortopedii Instytutu Reumatologii w Warszawie, kierownik Kliniki prof. dr hab. med. Paweł Małdyk,
dyrektor Instytutu prof. dr hab. med. Sławomir Maśliński
2
Katedra Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie, kierownik Katedry prof. dr hab. med. Janusz Domaniecki
3
Katedra i Zakład Patologii Ogólnej i Doświadczalnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego,
kierownik Katedry prof. dr hab. med. Sławomir Maśliński
Słowa kluczowe: zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, rehabilitacja, endoprotezoplastyka stawu
biodrowego, reprogramacja chodu.
Key words: ankylosing spondylitis, rehabilitation, total hip alloplasty, reprogrammation of geit pattern.
Streszczenie
Alloplastyka stawu biodrowego u pacjenta z zesztywniającym za-
paleniem stawów kręgosłupa wymaga specyficznie prowadzone-
go procesu usprawniania. Uwarunkowania biomechaniczne zwią-
zane z charakterystycznymi zmianami w obrębie narządu ruchu
powodują, że rehabilitacja jest w pewnym sensie kompromisem
pomiędzy uzyskaniem optymalnej efektywności chodu a opóź-
nieniem i kontrolowaniem procesu zesztywnienia kolejnych sta-
wów. Celem pracy było przedstawienie czynników wpływających
na uzyskanie dobrego efektu usprawniania pooperacyjnego, ze
szczególnym uwzględnieniem wczesnego okresu szpitalnego.
Summary
Total hip alloplasty in patients with ankylosing spondylitis needs
specifical kinds of physiotherapy treatment. Biomechanical
condition of the organism connected with typical changes in
ankylosing spondylitis require to compromise in therapy
between optimal, effective geit pattern and control of ankylosing
process of succesive joints. Our aim was to present factors
impacting the good effects of rehabilitation after surgical
treatment, with special attention at early hospital period.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
(ZZSK) jest chorobą reumatyczną, w której zmiany za-
palne i deformacje dotyczą głównie stawów kręgosłu-
pa i tkanek przykręgosłupowych. Proces zapalny pro-
wadzi z czasem do całkowitego zesztywnienia
i zaburzeń funkcjonalnych w obrębie narządu ruchu,
jak również narządów wewnętrznych. Pierwszy opis
szkieletu ze zmianami typowymi dla ZZSK pochodzi już
z 1693 r. [1]. Fizjoterapia stanowi integralną część kom-
pleksowego leczenia tych chorych z uwagi na przewle-
kły charakter schorzenia i zmiany destrukcyjne, obej-
mujące oprócz kręgosłupa także stawy kończyn gór-
nych i dolnych. Niestety, średnio tylko 66–67% pacjen-
tów aktywnie uczestniczy w ćwiczeniach i ma zabiegi
z zakresu fizykoterapii [2]. W przebiegu ZZSK do zajęcia
stawów biodrowych dochodzi w ok. 50% przypadków
[3]. Tylko 6–8% chorych wymaga leczenia operacyjne-
go. Wśród najczęściej wykonywanych operacji ortope-
dycznych znajduje się endoprotezoplastyka stawu bio-
drowego [4].
Adres do korespondencji:
dr n. o kulturze fiz. Agnieszka Prusinowska, Klinika i Poliklinika Reumoortopedii, Instytut Reumatologii im. prof. dr hab. med. Eleonory
Reicher, ul. Spartańska 1, 02-637 Warszawa, tel./faks +48 22 844 87 24
Praca wpłynęła: 25.06.2009 r.
Reumatologia 2009; 47/4
Rehabilitacja po alloplastyce stawu biodrowego
183
Rehabilitacja pacjentów z ZZSK po endoprotezopla-
styce stawu biodrowego wymaga adaptacji procedur
terapeutycznych dotyczących usprawniania narządu
ruchu. Wynika to z charakterystycznych dla tej choroby
zmian wpływających na zaburzenia biomechaniczne
i występowanie specyficznych wzorców ruchowych,
które mogą mieć niekorzystny wpływ na funkcjonowa-
nie sztucznego stawu biodrowego [5, 6].
Zmiany zapalne w ZZSK rozpoczynają się od układu
więzadłowego stawów krzyżowo-biodrowych. W celu
odciążenia stawu krzyżowo-biodrowego chory zmienia
ustawienie miednicy na pionowe, ponieważ w tej pozy-
cji kość krzyżowa „wbija” się biernie w miednicę, odcią-
żając zmieniony zapalnie układ więzadłowy. Z kolei pio-
nowe ustawienie miednicy znosi lordozę lędźwiową.
Fizjologiczna kifoza odcinka piersiowego kręgosłupa
przesuwa środek ciężkości tułowia przed powierzchnię
trzonów kręgów, co powoduje dalsze stopniowe zgina-
nie kręgosłupa. Aby utrzymać prawidłowe pole widze-
nia, chory odchyla głowę do tyłu, zwiększając lordozę
szyjną [7, 8]. Proces ten także zaburza równomierne
przenoszenie siły ciężkości z kręgosłupa na kończyny
dolne, powodując kolejne zmiany destrukcyjne w obrę-
bie całego narządu ruchu [9].
Typowe dla tej choroby zniekształcenia narządu ru-
chu to:
• zniesienie lordozy lędźwiowej i usztywnienie kręgo-
słupa w nasilonej kifozie (mięśnie grzbietu są rozciąg-
nięte i stale obciążone pracą statyczną), miednica jest
ustawiona w tyłopochyleniu, mięśnie pośladkowe
i mięśnie brzucha na skutek zbliżenia się przyczepów
są rozluźnione, co sprzyja powstawaniu przykurczów
zgięciowych w stawach biodrowych i zmniejsza siłę
tłoczni brzusznej,
• zwiększenie lordozy szyjnej,
• ograniczenie ruchomości stawów kończyn górnych
i dolnych,
• ograniczenie ruchomości oddechowej klatki piersio-
wej prowadzące z czasem do całkowitego wyelimino-
wania piersiowego toru oddychania i zmniejszenia
pojemności życiowej płuc, co ogranicza wydolność
pacjenta; dodatkowym czynnikiem zmniejszającym
wydolność ogólną pacjentów jest włóknienie górnych
płatów płuc, szczególnie obserwowane u palaczy ty-
toniu [1, 9].
Usprawnianie chorych na ZZSK ma na celu jak naj-
dłuższe utrzymanie ruchomości we wszystkich sta-
wach, szczególnie w obrębie kręgosłupa, i takie pokie-
rowanie procesem zesztywnienia, aby nastąpiło ono
w jak najkorzystniejszej pozycji funkcjonalnej. Program
usprawniania powinien obejmować zarówno kinezyte-
rapię, fizykoterapię, jak i zaopatrzenie ortopedyczne.
Dobór metod fizjoterapeutycznych zależy od stopnia
zaawansowania choroby i stopnia usztywnienia narzą-
du ruchu [7].
Usprawnianie po zabiegu operacyjnym
Usprawnianie po endoprotezoplastyce stawu biodro-
wego rozpoczyna się już w pierwszej dobie po operacji,
ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń oddechowych
oraz przeciwzakrzepowych. Jest to szczególnie istotne,
ponieważ pacjenci z rozpoznaniem ZZSK zakwalifikowa-
ni do endoprotezoplastyki stawów biodrowych to osoby
zwykle chorujące od wielu lat, z typowymi i utrwalonymi
zmianami w obrębie narządu ruchu oraz układu odde-
chowego [10]. Pionizację i naukę chodu rozpoczyna się
w drugiej dobie po operacji od siadu na łóżku ze spusz-
czonymi nogami. W zaawansowanej postaci choroby
chorzy stosują specyficzny sposób siadania, wykorzystu-
jący mechanizm kołyski. Polega on na wykorzystaniu
masy kończyn dolnych jako przeciwwagi dla tułowia.
Niestety, w tej sytuacji punkt podparcia dźwigni koncen-
truje się w operowanej okolicy, grożąc wystąpieniem na-
głego bólu lub nawet uszkodzeniem operowanego
stawu. Z powodu braku ruchomości kręgosłupa w płasz-
czyźnie strzałkowej i ograniczenia zgięcia w stawach bio-
drowych pacjent często ma trudności z samodzielnym
siadaniem i utrzymaniem takiej pozycji, ponieważ prze-
wraca się na plecy. W tej sytuacji dobrym rozwiązaniem
jest zastosowanie specjalnej szerokiej podwieszki peł-
niącej funkcję podparcia pod plecy lub drabinki przyłóż-
kowej. Innym rozwiązaniem tego problemu jest siad
na brzegu łóżka. Taka pozycja jest bezpieczna dla opero-
wanego stawu biodrowego, chroni również chorego
przed przechyleniem całego ciała do tyłu.
Od pierwszych dni usprawniania fizjoterapeuci po-
winni zwracać uwagę na kluczowe problemy związane
z ruchomością i funkcją operowanego stawu. Należą
do nich:
• likwidacja przykurczu przywiedzeniowo-zgięciowego
w stawie biodrowym,
• odtworzenie czynnego ruchu wyprostu,
• odtworzenie prawidłowego stereotypu chodu.
Klasyczne procedury stosowane we wczesnej reha-
bilitacji pooperacyjnej, koncentrujące się na uzyskaniu
jak największej ruchomości stawu, powinny być mody-
fikowane pod kątem warunków biomechanicznych wy-
stępujących u chorych na ZZSK. Wtórne ustawienie sta-
wu biodrowego w wyproście może dawać wrażenie
(twardego) przykurczu zgięciowego. Dochodzi do niego
wówczas, gdy znajdująca się w tyłopochyleniu miednica
wraz z usztywnionym kręgosłupem nie mają możliwości
wykonywania ruchów w płaszczyźnie strzałkowej.
Skuteczną metodą zwiększania zakresu ruchu
u tych chorych jest relaksacja poizometryczna mięśni
Reumatologia 2009; 47/4
184
Agnieszka Prusinowska, Pior Turski, Paweł Małdyk, Emil Przepiórski
zginaczy stawu biodrowego. Usprawnienie pacjenta
z ZZSK przeprowadza się w sposób zmodyfikowany
– poprzez staw kolanowy i mięsień prosty uda z ustabi-
lizowanym w wyproście stawem biodrowym. Pacjent le-
ży na boku nieoperowanym, a terapeuta podtrzymuje
kończynę operowaną w lekkim odwiedzeniu, wyproście
biodra i zgięciu stawu kolanowego. Metoda ta daje
gwarancję zwiększania zakresu ruchu poprzez rozcią-
ganie mięśni, nie pozwala zaś na ruch uda z miednicą
lub całym tułowiem, dający wrażenie zwiększania wy-
prostu. Ta sama pozycja ułożeniowa pozwala również
na ćwiczenia czynne – prowadzone przeciwko sile cięż-
kości dla mięśni: pośladkowego średniego oraz napina-
cza powięzi szerokiej.
Wzmacnianie siły mięśniowej prostowników stawu
biodrowego oraz stabilizatorów miednicy powinno od-
bywać się z wykorzystaniem efektywnego ruchu czyn-
nego, bez doprowadzania do końcowego zakresu ru-
chu. Pozycja leżenia przodem jest szczególnie uciążliwa
dla pacjentów z ZZSK. Wykorzystuje się więc wałki i kli-
ny, aby podeprzeć zgięciowo ustawiony kręgosłup i za-
pewnić możliwość wyprostowania stawu biodrowego.
Alternatywną pozycją wyjściową do ćwiczeń czyn-
nych wyprostu jest leżenie przodem na stole terapeu-
tycznym ze zwieszonymi kończynami dolnymi. Taka
pozycja umożliwia o wiele większy zakres ruchu w sta-
wach biodrowych i związaną z tym intensywniejszą
pracę mięśni pośladkowych.
Zwiększanie siły mięśni brzucha jest szczególnie
ważne w związku ze znacznym osłabieniem tych grup
mięśniowych z powodu wcześniejszej akinezy. Zmniej-
szenie siły mięśni brzucha u pacjentów z ZZSK wynika
z utrwalonego tyłopochylenia miednicy, powodującego
zbliżenie przyczepów mięśnia prostego brzucha. Brak je-
go funkcji kompensowany jest przez wykorzystywanie
ruchów zamachowych całym ciałem. Innym czynnikiem
zmniejszającym siłę tych mięśni jest brak rotacji mied-
nicy względem obręczy kończyn górnych. Takie ustawie-
nie w chodzie powoduje skrócenie kroku i zmniejszoną
pracę mięśni: pośladkowego średniego oraz napinacza
powięzi szerokiej. Pacjent, poruszając się w ten sposób,
tzn. szurając stopami, ma wrażenie lepszej równowagi
i bezpieczeństwa. Jednocześnie jest to najczęstsza przy-
czyna upadków u chorych na ZZSK [11].
Metodą, która może pomóc w odtworzeniu rucho-
mości kończyn dolnych w chodzie, jest zastosowanie
koncepcji PNF (
Proprioceptive Neuromuscular Facilita-
tion
). Ćwiczenia wchodzące w jej skład mają tu najlep-
sze zastosowanie, gdyż możliwe jest trenowanie nawet
głębokich mięśni ciała poprzez irradiację z dowolnego
dystalnego łańcucha kinematycznego, niezajętego pro-
cesem zapalnym.
W usprawnianiu wykorzystywane są zwykle różno-
rodne rodzaje ćwiczeń, jednak szczególnej uwagi wy-
maga zabezpieczenie odcinka szyjnego kręgosłupa
w czasie ich trwania. Postępujące zesztywnianie kręgo-
słupa przebiegające w kierunku dogłowowym oraz
znaczna kifotyzacja kręgosłupa mogą być przyczyną
podwichnięcia górnych segmentów odcinka szyjnego
oraz częstych awulsyjnych złamań kręgów C6–C7
[12, 13]. W związku z tym powinno się także asekuro-
wać szyjny odcinek kręgosłupa w czasie zmiany pozycji
pacjenta na stole terapeutycznym oraz zalecać zakłada-
nie kołnierza ortopedycznego na czas jazdy samocho-
dem i podczas wykonywania innych czynności związa-
nych z ryzykiem urazu.
Istotnym elementem w usprawnianiu osoby z za-
awansowaną postacią ZZSK jest ruchomość klatki pier-
siowej. Osoby z dużymi ograniczeniami ruchomości
w klatce piersiowej mają również zmniejszoną pojem-
ność życiową płuc, a co za tym idzie – ogólną wydol-
ność organizmu. Szybko się męczą i mają problemy
z wydajnym oddychaniem w czasie ćwiczeń. W związku
z tym zalecane jest, aby poza profilaktyką ułożeniową
stosować w czasie ćwiczeń pogłębiony wdech ze sprę-
żynowaniem klatki piersiowej. Powoduje to lepszą wy-
mianę powietrza w dystalnych płatach płucnych oraz
poprawia ruchomość w stawach kręgowo-żebrowych,
opóźniając ich zesztywnianie [14]. Jeśli doszło już
do usztywnienia klatki piersiowej, należy nauczyć pa-
cjenta wydajnego oddychania torem brzusznym. Ćwi-
czenia oddechowe wspomagane pracą kończyn gór-
nych należy przeprowadzać tak, aby jak najlepiej
wypełnić powietrzem szczytowe płaty płuc, które są
najbardziej narażone na zwłóknienie [1].
Późniejsza rehabilitacja ambulatoryjna pacjenta
z ZZSK w znacznej mierze powinna być modyfikowana
pod kątem przebytych operacji stawów. Klasycznym
ćwiczeniem stosowanym w usprawnianiu pacjentów
z ZZSK jest podwieszenie całkowite w leżeniu tyłem,
w którym chory wykonuje ruchy całego ciała w płasz-
czyźnie czołowej (ryc. 1). Niestety, ćwiczenie to jest ry-
zykowne dla pacjentów po implantacji stawu biodrowe-
go. Pogłębiony ruch boczny tułowia i kończyn dolnych
powoduje znaczne przywiedzenie w biodrach oraz rota-
cję, czyli ruchy przeciwwskazane z uwagi na możliwość
zwichnięcia stawu.
Poprawa stereotypu chodu
Usztywnienie całego kręgosłupa zmienia mechani-
kę chodu przez wyłączenie ruchów rotacyjnych miedni-
cy, a tym samym ruchów rotacyjnych w stawach biodro-
wych. Zwiększona kifoza piersiowa wpływa na zmianę
ustawienia łopatek i ruchomość stawów ramiennych.
Reumatologia 2009; 47/4
Rehabilitacja po alloplastyce stawu biodrowego
185
d
a
b
c
Ryc. 1. Ćwiczenia w podwieszeniu całkowitym,
strzałki wskazują niewłaściwy kierunek ruchu
dla sztucznego stawu biodrowego.
Fig. 1. Exercise in suspesion. Patients with AS
after THR. Arrows indicate incorrect movements.
Występuje także kompensacyjne dla przykurczów sta-
wów biodrowych zgięcie w stawach kolanowych. Pa-
cjent z ZZSK, stojąc w pozycji „na baczność”, na skutek
pionowego ustawienia miednicy wykorzystuje pełny
fizjologiczny wyprost w stawie biodrowym. Podczas
chodu kończyna operowana nie ma możliwości wyko-
nania ruchu wyprostu (kiedy znajduje się z tyłu), aby
zatem to skompensować, chory zgina staw kolanowy.
Zgięcie to będzie tym większe, im dłuższy krok pacjent
będzie chciał wykonać.
Inny sposób kompensacji, tzn. z zaangażowaniem od-
cinka lędźwiowego kręgosłupa nie jest możliwy, ponie-
waż ten odcinek zwykle jest już usztywniony. Taki sposób
chodzenia pacjenta z ZZSK nie podlega korekcji z uwagi
na specyficzne deformacje narządu ruchu. Jest charakte-
rystycznym sposobem poruszania się tych pacjentów,
także po endoprotezoplastyce stawu biodrowego (ryc. 2).
Ryc. 2. Specyfika chodu pacjenta z ZZSK: a – pra-
widłowy ruch zgięcia w stawie biodrowym,
b – kompensacja braku wyprostu w stawie bio-
drowym poprzez zgięcie stawu kolanowego,
c – ograniczenie ruchu wyprostu występujące
u pacjenta z ZZSK, d – brak lordozy w odcinku
lędźwiowym, miednica w tyłopochyleniu.
Fig. 2. Geit pattern of patient with AS: a
–
posi-
bility of hip flexion, b
–
compensating lack of hip
extension, c
–
extension deficiency, d
–
lack
of lumbar lordosis.
Reprogramacja chodu po zabiegu endoprotezopla-
syki stawu biodrowego u pacjentów z ZZSK również po-
winna być modyfikowana. Warunkiem wydajnego cho-
du po zabiegu operacyjnym jest wytworzenie
Reumatologia 2009; 47/4
186
Agnieszka Prusinowska, Pior Turski, Paweł Małdyk, Emil Przepiórski
kompensacyjnego wzorca ruchu, z uwzględnieniem
dysfunkcji innych stawów. Ustawienie stóp w zgięciu
podeszwowym w stawach skokowych, czyli chodzenie
„na palcach”, optycznie prostuje sylwetkę. W celu po-
prawy mechaniki chodu i ułatwienia choremu chodze-
nia na całych stopach stosuje się obcas pod piętę.
Pomimo odtworzenia prawidłowego zakresu ruchu
w implantowanym stawie biodrowym, pacjent nadal
może mieć, niestety, kłopoty z lokomocją. Wynika to
często ze zmian, które występują w obrębie drugiego
stawu biodrowego, znacząca poprawa chodu nastąpi
więc dopiero po leczeniu operacyjnym obu stawów.
Zwiększanie zakresu ruchu oraz siły mięśniowej po-
winno także dotyczyć innych zajętych stawów obwodo-
wych. W przypadku przykurczu zgięciowego w stawie
kolanowym kluczowe dla prawidłowego ustawienia
stawu biodrowego jest jak najszybsze uzyskanie wy-
prostu. Dotyczy to zarówno pozycji spoczynkowych, jak
i chodu. Przykurczony staw kolanowy po stronie opero-
wanego stawu biodrowego będzie sprzyjał występowa-
niu przykurczu zgięciowego jednoimiennego stawu bio-
drowego. Ustawienie w pozycji zgięciowej stawu
kolanowego po stronie przeciwnej skróci funkcjonalnie
tę stronę, powodując nadmierne obciążanie operowa-
nego stawu biodrowego, a wtórnie może prowadzić
do przykurczu zgięciowego obu stawów kolanowych.
Podczas nauki chodu pacjenta z ZZSK ze sztucznym
stawem biodrowym należy zwrócić uwagę na sposób
zmiany kierunku ruchu. Z powodu nieznacznej rucho-
mości kręgosłupa chorzy podczas zwrotu wykonują
ruch całym ciałem. Zwykle jedynym miejscem, w któ-
rym zachodzi obrót, jest staw biodrowy. Należy ostrzec
chorego, że nadmierne ruchy rotacyjne w sztucznym sta-
wie biodrowym są niekorzystne i zmiany kierunku poru-
szania się należy wykonywać, obciążając nieoperowaną
kończynę lub w przypadku obustronnego występowania
endoprotez w sposób niepowodujący wymuszania nad-
miernego zakresu ruchu rotacji w operowanym stawie.
Ćwiczenia chodu w kolejnych tygodniach po operacji
powinny być przeprowadzane w taki sposób, aby anga-
żować zarówno mięśnie kończyn dolnych, jak i górnych.
Taki rodzaj ćwiczeń będzie odtwarzał prawidłowy ste-
reotyp chodu w codziennych warunkach, jednocześnie
stymulując czucie głębokie, co zwiększa swobodę ru-
chu i samodzielność.
Idealnym środkiem do nauki chodu w późniejszym
etapie usprawniania są ćwiczenia w wodzie. Pacjent za-
nurzony do poziomu wyrostka mieczykowatego może
być uczony poszczególnych faz chodu w warunkach od-
ciążenia poprzez działanie wody oraz wzmacniać siłę
mięśni przeciwko jej oporowi. Połączenie tych elemen-
tów w czasie chodu przodem lub tyłem w wodzie oraz
lepsze „czucie ciała” pozwoli doskonalić samodzielną lo-
komocję pacjenta bez ryzyka upadku. Opór wody na po-
wierzchnię ciała powoduje też lepszą wentylację płuc
oraz stymuluje układ krążenia, poprawiając ukrwienie
całego organizmu [15]. Warunkiem uczestniczenia
w tych ćwiczeniach jest pełne zagojenie się rany poope-
racyjnej oraz brak przeciwwskazań internistycznych.
Fizjoterapia pooperacyjna powinna być możliwie
najbardziej kompleksowa, a jednocześnie bezpieczna
i uwzględniająca ryzyko uszkodzenia implantowanego
stawu. Szczególną opieką powinny być objęte osoby
młode, u których zmiany w stawach przebiegają gwał-
townie, z bardzo krótkimi okresami remisji. U chorych
tych po operacji na plan pierwszy wysuwa się uspraw-
nienie operowanego stawu, jednak niezwykle istotne
jest objęcie rehabilitacją także pozostałych odcinków
narządu ruchu.
Biorąc pod uwagę wczesne rozpoczęcie procesu
chorobowego oraz jego postępujący charakter, należy
stworzyć zespół terapeutyczny, w skład którego będą
wchodzić: lekarz ortopeda i reumatolog, fizjoterapeuta,
pedagog, psychoterapeuta, pielęgniarka i terapeuta za-
jęciowy. Taki skład zespołu, w połączeniu ze wsparciem
rodziny, daje możliwość indywidualnego zaplanowania
skutecznej rekonwalescencji i przystosowania otocze-
nia do potrzeb osoby z ZZSK, tak aby mogła czuć się
wartościowa we własnym środowisku. Chory na ze-
sztywniające zapalenie stawów kręgosłupa po wymia-
nie stawu biodrowego wymaga szczególnej opieki.
Ograniczenia wynikające z tytułu choroby zobowiązują
terapeutę do szczegółowej analizy możliwości funkcjo-
nalnych pacjenta oraz dostosowanie terapii do aktual-
nego stanu narządu ruchu. Nie należy zapominać
o tym, że pacjenci z ZZSK w znaczny sposób wykorzy-
stują kończyny górne do zmiany pozycji ciała i lokomo-
cji na kulach, dlatego ich sprawność w dużej mierze de-
cyduje o samodzielności. Aby odtworzyć podstawową
dla człowieka funkcję chodu, należy wziąć pod uwagę
zarówno biomechaniczne ograniczenia sztucznego sta-
wu biodrowego, jak i zajętego przez proces chorobowy
kręgosłupa. Dlatego fizjoterapia pacjenta z ZZSK po za-
biegach ortopedycznych powinna opierać się na do-
kładnej obserwacji jego stanu klinicznego oraz zrozu-
mieniu potrzeb ruchowych.
Piśmiennictwo
1. Zimermann-Górska I, Szechiński J, Kwiatkowska B. Zapalenia
stawów z zajęciem stawów kręgosłupa. W: Choroby wewnętrzne.
Szczeklik A (red.). Medycyna Praktyczna, Kraków 2006.
2. Ehlebracht-König I, Bönisch A. Patient education in the early
treatment of ankylosing spondylitis and related forms
spondyloarthritis. Wien Med Wochenschr 2008; 158: 213-217.
Reumatologia 2009; 47/4
[ Pobierz całość w formacie PDF ]