Alternacja

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Alternacja (językoznawstwo)
1
Alternacja (językoznawstwo)
Alternacja
- w dziedzinie
oznacza
oboczność
, wymianę głosek fonetycznie różnych, lecz pokrewnych pod
względem etymologicznym, występującą w tematach i rdzeniach wyrazów np.
stół -
stole
;
dwór
-
dworze
;
grób
-
grobie
.
W niektórych językach alternacja pełni funkcję uściślania
wyrazów. Typowym przykładem są tu
w których nośnikiem znaczenia wyrazu jest
rdzeń trójspółgłoskowy
, określający
wyrazu. Wstawianie określonych
, a także
,
mienia
znaczenie wyrazu w obrębie danego pola. Na przykład w
rdzeń
d-r-s
oznacza uczenie się. Poprzez
alternację samogłosek otrzymujemy następujące wyrazy:
ﺩﺭﺱ
(dars): "lekcja"
ﺃﺩﺭﺱ
(adrus): "uczę się"
ﻤﺪﺭﺱ
(mudarris): "nauczyciel"
ﻤﺪﺭﺳة
(madrasa): "szkoła" (zob.
).
W
występują
rdzenie dwuspółgłoskowe
, np. w
• rdzeń
f-g
oznacza latanie
afeg: "leć!"
affug: "lot"
yufeg: "odleciał"
Języki stosujące alternację do rozróżniania znaczenia wyrazu nazywane są
językami alternacyjnymi
.
W języku polskim
Śladami
w
są wymiana spółgłosek twardych i miękkich w
owarzysząca dodawaniu pewnych
i
w (
ża
b
a - o ża
bi
e
,
mata - o ma
ci
e
,
również starsze
ma
k
- ma
cz
ek
,
dro
g
a - dro
dz
e
), a także związane z nią wymiany samogłosek (
`e:`o
:
wiozła - wieźli
(i
zapomniane
ż
o
na - ż
e
ński
) i
`e:`a
:
l
a
to - l
e
cie
, zobacz
) oraz oboczności
0:e
(
psa - pi
e
s
, związana z
zanikiem
i pojawiające się w podobnej sytuacji oboczności
o:ó
i
ę:ą
(
l
ó
d - l
o
du
,
zwierz
ę
ta - zwierz
ą
t
,
związane z
i
.
Spotyka się też oboczności związane z
zależne od tego, czy następna głoska to
czy
, np.:
tnę - ciąć
(
in
? >
ьn:ę
>
n:`ę(`ą)
),
-ować - -uję
(
ou
>
ov:u
>
ow:u
), późniejsze zapomniane
orać:radło
(
or
>
or:ra
).
Duże znaczenie mają też oboczności mające źródło w
tak zwana
a
spotykana również w innych
), wpływające na znaczenie wyrazu i trudne
do uzasadnienia na gruncie zasadniczo
struktury praindoeuropejskiego (być może związane ze
zlaniem się
z samogłoskami (długość) i ruchomym akcentem (e:o:0)). Np.:
•
•
w
ie
źć - w
o
zić
,
sz
e
dł - ch
o
dził
(
e:o
>
e:o
>
`e(`o,`ó):o(ó)
)
•
uspok
o
ić - uspok
a
jać
,
rozbr
o
ić - rozbr
a
jać
,
uos
o
bić - uos
a
biać
(
o(a):ō(ā)
>
o:a
>
o(ó):a
)
•
zamiatać - zamieść
(
e:ē
>
e:ě
? >
`e(`o,`ó):`e(`a)
)
•
wyc
ią
ć, wyc
i
nać
,
wytrzeć - wyc
ie
rać
(
i:ī
>
ь(ę):i
>
0(`e,`ę,`ą):i(`e)
)
•
wyrwać - wyrywać
(
u:ū
>
ъ:y
>
0(e):y
)
•
•
p
i
ć - p
o(j)
ić (poję)
,
ż
y
ć - g
o(j)
ić
'przywracać życie'
(goję)
(
ei:oi
>
i(ej):oj(ě,i)
>
i:oj
)
 Alternacja (językoznawstwo)
2
•
d
y
szeć - d
e
ch - tchu - d
u
ch
(
ū:u:ou
>
y:ъ:u
>
y:0(e):u
)
•
ch
y
tać - ch
wa
cić
? (dziś
ch
wy
tać -
ch
wy
cić),
k
i
snąć - k
wa
s
(
ū:wō
>
y:va
>
y(i):wa
)
Zobacz też
•
 Źródła i autorzy artykułu
3
Źródła i autorzy artykułu
Alternacja (językoznawstwo)
 
Źródło
Autorzy
: BartekChom, Birczanin, ChP94, Jos., Kicior99, Magioladitis, Nolik, PMG, Rogra, 6
anonimowych edycji
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
/
creativecommons.
org/
licenses/
by-sa/
3.
0/
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]