Aleja Gmerków

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Aleja Gmerków
Gmerk (z niem. Gemerk) –
znak osobisty i rodzinny umieszczany na
pieczęciach, przedmiotach użytkowych, wyrobach i budowlach najczęściej
jako sygnatura autora dzieła, pierwotnie znak garncarski czy
kamieniarski, którym kamieniarze oznaczali obrobione przez siebie
elementy. Poddany procesowi heraldyzacji, czyli umieszczony na tarczy
herbowej, staje się herbem mieszczańskim (od herbu szlacheckiego różni
się brakiem korony rangowej).
Umieszczano go na tłokach pieczętnych, sygnetach i przedmiotach
rzemieślniczych. Często odznaczane były na przedmiotach wytwarzanych
przez mieszczanina.
W październiku 2007 r. na odcinku ul. Żeglarskiej między ulicami Kopernika i
Rabiańską na Starym Mieście odsłonięto "aleję gmerków". Umieszczono tu w
płytach chodnikowych 25 gmerków średniowiecznych kupców toruńskich, którzy
znakowali nimi swoje towary handlowe. Pokazano tu i wymieniono zaledwie część
nazwisk znanych toruńskich średniowiecznych rodów kupców uprawiających wielki
handel międzynarodowy w ramach związku
Hanzy
, ale też angażujących się w
innych dziedzinach życia.
Pierwsi kupcy-mieszkańcy Starego Miasta Torunia wywodzili się ze Śląska, Łużyc,
Nadrenii. Na przełomie XIII i XIV w. szybko zwiększała się liczba Westfalczyków w
Toruniu. Wszyscy oni widzieli tu szansę wzbogacenia się dzięki udziale w korzystnej
wymianie towarów między ziemiami polskimi, Rusią i Węgrami a zachodnią i
północną Europą.
Zamożni kupcy, głównie sukiennicy, szybko (już w XIII w.) przejęli w Starym
Mieście Toruniu władzę. W XIV w. szczególnie silną pozycję w Radzie miejskiej
zdobyli kupcy z Westfalii.
W tym czasie powstały w Toruniu pierwsze zrzeszenia o charakterze zawodowym i
religijnym. Już w końcu XIII w. powstało
Bractwo Kupieckie Najświętszej Marii
Panny
, w 1311 r.
Bractwo św. Jerzego
, w końcu
Dwór Artusa
.
 Kupcy toruńscy obracali kwotami i towarami
ogromnych wartości. Dzięki zachowanym
wykazom cła funtowego pobieranego w Gdańsku
od kupców hanzeatyckich wiadomo, że niejaki
kupiec toruński Godfried von Allen (handlował
głównie miedzią węgierską i woskiem), rajca i
późniejszy burmistrz Torunia, wywoził w latach
1368-71na Zachód towary o łącznej wartości
prawie 9 tys. grzywien pruskich. Była to suma
astronomiczna: w połowie XV w. roczne dochody plebana
kościoła Świętojańskiego
sięgały 200-300 grzywien, a średnie miesięczne zarobki czeladnika toruńskiego
dochodziły ledwie do jednej grzywny.
Dzięki tym ogromnym kapitałom rosło bogactwo nie tylko rodziny kupieckiej, jego
domu, ale także całego miasta. Właśnie z okresu średniowiecza - największego
rozkwitu i bogactwa Torunia - zachowały się najcenniejsze dziś gotyckie obiekty
zabytkowe.
von Allen
Rodzina von Allen pochodziła z Westfalii. Byli
kupcami z zawodu i szybko doszli do dużego
majątku i znaczenia. Z tego rodu wywodzi się
szereg osób dla Torunia zasłużonych. Pierwszy z
nich, Herman był w 1307 r. ławnikiem, od 1320 r.
rajcą wraz z Hernykiem von Allen. Następcą jego
był Bertram, rajca w latach 1349-62, potem
Gotke
i Herman II, którzy w 2. poł. XIV w. jako rajcy i
burmistrzowie sprawowali poselstwo Torunia na
zjeździe Hanzy w Lubece.
Do końca XVIII w. w
kościele Świętojańskim
znajdowało się mosiężne epitafium Gerharda von Allen, przedstawiające ojca, matkę
i dziadka w towarzystwie 11 dzieci. W tymże kościele rodzina utrzymywała przy
własnym ołtarzu kapłana, który miał modlić się nie tylko za dusze fundatorów i ich
krewnych, ale również np. za zakończenie wojny, za miasto, a nawet szczęśliwe
przeprowadzenie transakcji finansowej.
Z późniejszych członków rodu na uwagę zasługują:
Tillman I (zm. 1437) - fundator ołtarza Trzech Króli w kościele Świętojańskim;
Bertram III (zm. 1469) - rajca i burmistrz toruński, gorliwy rzecznik układu z Polską
przed
wojną 13-letnią
, w 1463 r. członek komisji załatwiającej sprawy wojenne,
właściciel kamienicy ul. Łazienna 1;
Tillman II (zm. 1499) - rajca, burmistrz toruński, dowódca wojska toruńskiego pod
oblężonym
Świeciem
w czasie wojny polsko-krzyżackiej, w 1461 r. starosta i
komendant zdobytego przez torunian zamku w Świeciu, dwukrotny burgrabia
królewski w Toruniu, wspólnie z Bertholdem Beckerem ufundował ołtarz św.
Andrzeja w kościele Świętojańskim; właściciel kamienicy ul. Łazienna 13
Bertram IV (zm. 1503) - rajca miejski od 1482 r., burmistrz w 1500 r.;
Łukasz - starosta w
Rogóźnie
w 1511 r.
Cordelis
(Kordelitz, Cordelich)
Rodzina osiadła w Toruniu w XIII w.
Johan
(zm.
1384) handlował miedzią węgierską, żelazem,
ołowiem, rtęcią; został w 1356 r. rajcą Starego
Miasta Torunia, w 1374 r. burmistrzem. Był mężem
niezwykle szanowanym, o dużym znaczeniu tak w
mieście, jak i na dworze wielkiego mistrza
krzyżackiego, choćby dlatego, że często stał na
czele wojsk toruńskich, biorących obowiązkowy
udział w wyprawach wojennych krzyżackich,
zarówno na lądzie, jak i na morzu. Między innymi
odznaczył się w wyprawie duńskiej, biorąc czynny
udział przy zdobywaniu miasta Visby na Gotlandii.
Następcą jego w Radzie miejskiej był Andrzej, ławnik od 1407 r., rajca od 1411 r. z
nominacji wlk. mistrza, której Rada nie chciała uznać, słusznie uważając ją za
naruszenie swoich praw i praw miasta, a samego nominata nie zapraszała na
posiedzenia, nie przydzielała mu agend i referatów. W ostatnich latach był sędzią
Ziemi Chełmińskiej
. W 1416 r. padł ofiarą zarazy.
Barbara Cordelis była opatką klasztoru w
Chełmnie
.
Frauendorf
(Frauendorp)
Johannes był kupcem toruńskim w XIV w.
Wkrótce wyemigrował jednak z Torunia, gdzie
został jego brat Gotfried, również kupiec, także
ławnik, a od 1394 r. rajca miejski aż do śmierci w
1405 r. Inni członkowie tej rodziny są nieznani.
Kolmer
(Colmer, Kielmer)
Rodzina osiedliła się w Toruniu już wkrótce po
założeniu miasta, jeszcze w XIII w. Dietrich był
pierwszym z rodziny, który w 1262 r. wybrany
został członkiem Rady miejskiej. Niektórzy z
rodziny byli właścicielami dóbr ziemskich, np.
Benedykt posiadał Szonewo koło Grudziądza,
żonaty był z Katarzyną Gelfels, córką rajcy
chełmińskiego.
von der Mersche
Rodzina wywodziła się z Lubeki.
Johan
był rajcą
toruńskim od 1396 r., który na tym stanowisku
umarł w 1422 r. Kroniki nazywają go mężem
sprytnym i obrotnym. Wysyłano go nieraz w
poselstwie do innych miast i krajów. W 1410 r.
wziął udział w bitwie pod Grunwaldem. Dostał się
jednak do niewoli polskiej, ale prędko z niej
zwolniony wrócił szczęśliwie do Torunia.
Z późniejszych członków rodziny znany jest
Michał, wspominany w 1661 r. oraz Szymon, rajca
toruński z lat 1766-74, który był ostatnim
katolickim rajcą w Toruniu i ostatnim, którym miał
gmerk w swoim sygnecie.
i
Pape
(Papaw, Papa, Papen, Pappe)
Rodzina przybyła do Torunia z Lubeki już w
pierwszym wieku istnienia miasta, a kwitła tu w
XIV i XV w. Już w 1305 r. Johan I (zm. przed 1332
r.) był rajcą Starego Miasta Torunia, w latach 1308-
20 burmistrzem toruńskim. Następca jego
Tiedeman I
(zm. 1364 r.) zwany "ojczymem"
kościoła Świętojańskiego
był rajcą staromiejskim
od 1347 r., burmistrzem od 1359 r. Zapewne w
1336 r. po raz pierwszy udzielił pożyczki
Wilhelmowi IV, hrabiemu Holandii. W lutym 1344
r. udzielił wraz z innymi wierzycielami z państwa
krzyżackiego pożyczki w wielkości 3000 grzywien
hrabiemu Wilhelmowi IV na jego wyprawę na
Litwę; do 8 marca udzielił mu jeszcze dwóch
pożyczek. Handlował miedzią i złotem. W 1351 r.
był witrykiem kościoła Świętojańskiego. Za jego pośrednictwem trafiały do Brugii
pieniądze należne papiestwu ze Skandynawii i Polski.
Młodszy brat Tiedemana I,
Eberhard
I (zm. 1374 r.) był ławnikiem w 1364 r., rajcą
w latach 1370-74 r. W styczniu 1344 r., podobnie jak brat, uczestniczył w
transakcjach finansowych związanych z udzieleniem pożyczek rycerstwu z Europy
zachodniej na ekspedycje wojskowe na Litwę. Mieszkał w domu przy ul. Rabiańskiej
9. Synem jego był Eberhard II (zm. po 1401 r.), ławnik od 1390 r. i rajca w 1394 r.,
od 1388 r, właściciel majątku Wytrębowice pod Toruniem i fundator ołtarza Trzech
Króli i Św. Krzyża w kościele Świętojańskim. W 1394 r. mieszkał w kamienicy przy
ul. Żeglarskiej 2. Jego synem mógł być Eberhard IV, w 1402 współwłaściciel
kamienic ul. Żeglarska 7 i Rabiańska 5.
Eberhard III (zm. po 1415 r.), syn Tiedemana I, mieszkał w latach 1394-1401 w
kamienicy Żeglarska 12.
Eberhard V (zm. 1453 r.) pełnił wysokie urzędy miejskie. Był ławnikiem
staromiejskim w latach 1442-46, rajcą w latach 1446-53. Jako rajca pełnił funkcje:
wójta w 1448 i 1453 r., sędziego w 1452 r., opiekuna masztalerni i fos miejskich w
1449 r.
Herman IV pełnił funkcję ławnika staromiejskiego w latach 1456-61 i 1467-70. Był
aktywny politycznie w okresie
wojny 13-letniej
. W pierwszym jej etapie pozyczał
znaczne sumy miastu na prowadzenie działań zbrojnych. Pośredniczył w przesyłaniu
pieniędzy i cennych precjozów do Wrocławia. W 1453 r. przekazywał tam pieniądze
Bernardowi Szumborskiemu, który werbował zaciężnych dla
Związku Pruskiego
.
Aktywnie uczestniczył w handlu z kupcami wrocławskimi. Po 1470 r. usunął się
najpewniej z miasta i osiadł w
Wybczu
.
Ostatnim przedstawicielem tej rodziny patrycjuszowskiej był Herman V, zm. po 1521
r.
Putten
(von Putten, Potten)
Rodzina pochodziła z Dortmundu i osiadła w
Toruniu w XIII w. Z niej pierwszy wybił się
Werner
I, który już w 1332 r. został rajcą, a w
latach 1348-76 burmistrzem toruńskim, zmarł w
1376 r. Mieszkał w kamienicy na rogu ul. Szerokiej
28 i Szczytnej.
Synem jego był Johan oraz Heinrich; Johan, kupiec
sukienny, ławnik od 1379 r., rajca od 1382 r.,
burmistrz w 1386 r., zmarł w 1405 r. jako wysoce
zasłużony i poważany ojciec miasta, nieraz
wysyłany przez Radę jako jej reprezentant na
zjazdy pruskie do Malborka albo hanzeatyckie do Lubeki.
Synem Johana był m.in. Werner II (zm. 1476 r.), który po 1408 r. wyjechał na
Warmię, gdzie biskupem był torunianin, Jan Abezier. Po studiach w Lipsku (1428-32)
powrócił na Warmię i został pisarzem biskupa Franciszka Kuhschmalza w 1443 r., a
w latach 1453-57 jego kapelanem. Był ściśle związany z zakonem krzyżackim,
występował w imieniu wielkiego mistrza przeciw
Związkowi Pruskiemu
. W 1453 r.
wyrażał stanowisko Zakonu w sporze ze związkowcami na dworze cesarza w
Wiedniu, skąd informował swego wuja Gotfryda II
Rubita
o nieuznaniu przez cesarza
potępionego przez papiestwo Związku Pruskiego. 28 października 1453 r. otrzymał
także prowizję papieską na kanonie warmińską po innym toruńczyku, Janie von
Datteln. W 1455 r. to on zapewne był współorganizatorem spisku prokrzyżackiego w
rodzinnym Toruniu, który ostatecznie wyszedł na jaw i w marcu 1455 r. trzej jego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]