Alan Baker - Rycerstwo ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ALAN BAKER
RYCERSTWO
ŚREDNIOWIECZNEJ
EUROPY
życie i legenda
Tytuł oryginału: THE KNIGHT
Zdjęcie na okładce
Miniatura z Kodeksu Manesse, XIV w., Heidelberg
fot. Piotr Jamski
Z angielskiego przełożył
Zbigniew Dalewski
Copyright © 2003 by Alan Baker. All rights reserved
Copyright © for the Polish translation by Bertelsmann Media Sp. z o.o.
Warszawa 2004
Dedykuję tę książkę
staremu przyjacielowi,
Zahidowi Islamowi
Wstęp
Kiedy myślimy dzisiaj o rycerzu jako postaci historycznej, natychmiast przychodzą
nam na myśl takie pojęcia jak odwaga, lojalność, honor, nasuwają się przed oczy obrazy
wielkich bitew - w istocie wszystkie archetypiczne skojarzenia łączące się z wyobrażeniem
„rycerza w błyszczącej zbroi”. Czy taka jest prawda o rycerstwie? Czy rycerze w
rzeczywistości stanowili przykład cnót przypisywanych im obecnie przez tak wielu ludzi? Kim
byli rycerze? Jak naprawdę wyglądało ich życie? Dzięki tej książce zaznajomimy się bliżej z
życiem rycerza, ze sposobami przygotowywania go do wypełniania rycerskiego powołania,
zwyczajami związanymi z rycerskim pasowaniem oraz składanymi przez niego ślubami.
Przyjrzymy się zarówno jego codziennemu życiu, jak ćwiczeniom przysposabiającym go do
służby wojskowej pod rozkazami lennego pana, nie mówiąc już o turniejach, w których
uczestniczył w szczęśliwszych, bardziej pokojowych czasach, demonstrując przed możnymi
damami rycerskie umiejętności. Na koniec udamy się wraz z nim na pole bitwy i spotkamy się
z jego nieprzyjaciółmi, przyjrzymy się też bliżej stosowanej przez niego w walce taktyce oraz
jego ekwipunkowi i broni.
Rycerz, ogólnie rzecz biorąc, był konnym wojownikiem walczącym w służbie swego
pana lennego. W bitewnym starciu konni rycerze zdecydowanie górowali nad pieszymi
wojownikami; nie tylko mogli na nich uderzyć z ogromną szybkością, tratując ich kopytami
swoich koni i pozostając przy tym poza zasięgiem broni przeciwnika, lecz również mogli
natychmiast w wybranym momencie zawrócić, przypuszczając kolejne potężne uderzenie. Nic
dziwnego zatem, że przez całe średniowiecze konni wojownicy stanowili główną siłę
uderzeniową każdej armii, i nic dziwnego też, że francuskie słowo określające rycerza,
chevalier,
wywodzi się od słowa
cheval,
koń.
Ogólnie rzecz ujmując, epoka konnych wojowników trwała przez cały okres
średniowiecza, przez blisko tysiąc lat. W naszej książce skupimy się jednak głównie na okresie,
w którym odgrywali oni największą rolę jako siła militarna: mniej więcej od X do XVI wieku.
Historia rycerstwa jest tak bogata i złożona, iż w żadnej mierze w tak niewielkiej książce nie
można jej przedstawić w sposób pełny. W istocie każdemu z problemów omawianych w
poszczególnych rozdziałach poświęconych jest wiele książek i prac naukowych, stanowiących
wynik badań prowadzonych przez całe dziesięciolecia. Dlatego też postanowiłem ograniczyć
się do zwrócenia uwagi tylko na podstawowe cechy instytucji rycerstwa, mając nadzieję, że
czytelnik stykający się z tymi zagadnieniami po raz pierwszy znajdzie w mojej książce
inspirację do dalszych studiów nad tą budzącą grozę, a jednocześnie fascynującą epoką.
W każdym z rozdziałów przyjrzymy się bliżej poszczególnym aspektom rycerstwa -
począwszy od systemu feudalnego, który zapewniał rycerzowi utrzymanie, poprzez broń i
zbroję, których używał, zamek, w którym mieszkał i o który walczył, pożywienie, jakie
spożywał, kodeks rycerski, który określał zasady jego postępowania w czasie wojny i pokoju,
aż do zmian w uzbrojeniu, które doprowadziły ostatecznie do tego, iż stracił on swoją
dominującą pozycję na polach bitewnych. Poszczególne zagadnienia przedstawiane są na
przykładzie konkretnych wydarzeń historycznych, umożliwiających czytelnikowi - mam taką
nadzieję - lepsze zrozumienie tej odległej epoki. Niektóre z przywoływanych w książce
wydarzeń zajmują trwałe miejsce w dziejach, jak na przykład zdobycie Jerozolimy przez
krzyżowców pod koniec XI wieku, opisane w rozdziale VI, poświęconym życiu Gotfryda z
Bouillon, jednego z wodzów armii chrześcijańskiej, która wtargnęła do Świętego Miasta,
dopuszczając się tam jednej z najkrwawszych masakr tych czasów, a jednocześnie będącego,
jak ujął to autor książek podróżniczych i historycznych, Tim Severin, „doskonałym symbolem
krucjaty”.
Inne przywoływane wydarzenia historyczne mają znacznie mniejsze znaczenie,
niemniej pozwalają na dokładniejsze przyjrzenie się sposobom życia średniowiecznych
rycerzy. Pierwszy rozdział przedstawia rolę rycerza w społeczeństwie średniowiecznym, w tym
także ceremonię jego pasowania i sposoby przygotowywania się do podołania trudnym
obowiązkom rycerskim, a także niebezpieczeństwa, jakie niosło ze sobą rycerskie umiłowanie
chwały i przygody. Poświęcimy nieco uwagi także rozmachowi obrzędów towarzyszących
rycerskiemu pogrzebowi. W rozdziale drugim zajmiemy się systemem społecznym noszącym
nazwę feudalizmu i określającym miejsce, jakie w strukturze społecznej zajmował rycerz.
Przyjrzymy się też trwającemu cztery dni turniejowi rycerskiemu (opisanemu szczegółowo
przez kronikarza Jeana Froissarta), odbytemu w St. Inglevert w północnej Francji między
trzema rycerzami francuskimi a liczną grupą Anglików, którzy przebyli kanał La Manche, aby
przyjąć rzucone im wyzwanie.
Kolejny rozdział przedstawia podstawowy ekwipunek rycerza: broń, zbroję i bojowego
wierzchowca. Zachowanie życia i honoru podczas licznych krwawych bitew wymagało od
rycerza niezwykle starannego przygotowania się do walki i zapewnienia sobie ekwipunku
najwyższej jakości.
Po krótkiej dygresji na temat średniowiecznej diety (w jadłospisie zdarzały się
nierzadko potrawy zaskakujące współczesnego czytelnika), przejdziemy do przedstawienia
złożonego kodeksu rycerskiego, określającego obowiązujące rycerzy normy zachowania.
Przyjrzymy się bliżej sprzecznościom charakteryzującym postępowanie średniowiecznych
rycerzy, zdolnych do traktowania swoich wrogów z niezwykłym okrucieństwem i
barbarzyństwem (wystrzeliwanie z katapult obciętych głów jeńców przez mury zamku należało
do ulubionych form prowadzenia przez nich wojny psychologicznej), a jednocześnie
potrafiących okazywać im wielką uprzejmość i łaskawość, a także oddających się „miłości
dworskiej”, pełnej uwielbienia i szacunku wobec kobiet.
Rzecz jasna, rycerz nie spędzał całego życia na udziale w wojnach, turniejach i
dworskich zabawach. Większość czasu zabierały mu sprawy związane z administrowaniem
własnym majątkiem ziemskim. W tym sensie zamek stanowił jeden z najważniejszych
elementów rycerskiego życia. W pewnej mierze zamek można uznać za część rycerskiego
ekwipunku: nie tylko pełnił funkcje jego domu, lecz również siedziby, z której sprawował
władzę nad nadanym mu lennem. Ponadto właśnie przeciw zamkowi kierowało się najczęściej
uderzenie przeciwnika. Wraz z utratą zamku rycerz tracił bowiem cały swój majątek. Podobnie
jak inne elementy rycerskiego uzbrojenia, w ciągu stuleci zamek podlegał wielu zmianom,
stopniowo ulepszano jego konstrukcję. Wzmacnianiu możliwości obronnych zamku
towarzyszył jednocześnie rozwój machin oblężniczych służących do kruszenia murów. Sztuka
oblężnicza stanowiła osobną dziedzinę wiedzy, stąd też w rozdziale piątym poświęcimy trochę
miejsca na przedstawienie sposobów prowadzenia działań oblężniczych w średniowieczu.
W rozdziale szóstym opuścimy eleganckie dwory europejskie i udamy się do gorącej,
spalonej słońcem Ziemi Świętej, określanej w średniowieczu mianem Outremer, towarzysząc
jednemu z wodzów pierwszej wyprawy krzyżowej, Gotfrydowi z Bouillon. Dla wielu Gotfryd
stanowi archetypiczny wzór chrześcijańskiego rycerza, który brodząc po kostki w krwi
pomordowanych mężczyzn, kobiet i dzieci, został pierwszym władcą Królestwa
Jerozolimskiego.
Musimy pamiętać, że wielu rycerzy, poza ślubami związanymi z rycerskim
powołaniem, składało także śluby religijne, tworząc liczne zakony rycerskie. W rozdziale
siódmym przyjrzymy się powstaniu i upadkowi najbardziej znanych zakonów rycerskich:
templariuszy, joannitów, krzyżaków i zakonu Calatrava. Ich dzieje obfitują w liczne
dramatyczne zdarzenia, heroiczne czyny i straszliwe klęski, dowodząc, że dążenie do bogactwa
i chwały ziemskiej było dla rycerzy zakonnych nie mniej ważne niż służba Bogu.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]