Al-Farabi

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
AL-FARABI
(
Ab¯uNas
.
rMuh
.
ammadibnMuh
.
ammadibnT
.
arkh¯anibnAwza-
lu¯g(
¯
Uzlu¯g)al-F¯ar¯ab¯ı
)—filozof,ur.870wFarab(Turkiestan),zm.950wDa-
maszku.
A.studiowałwBagdadzielogik¦podkierownictwemchrze±cija«skich
uczonychYuh
.
annaibnHayl¯ana(zm.910)orazAb¯uBishrMatt¯a(zm.940),
jednegoztłumaczyArystotelesanaj¦zykarab.Uczyłsi¦tak»egramatyki
arab.,astronomii,muzyki,medycynyinaukprzyrodniczych.Zainteresowania
A.skierowałysi¦kufilozofiiArystotelesa—zaanga»owałsi¦wstudiowaniejego
dziełorazwopracowanieisystematyzowaniejegomy±linagrunciekultury
arab.Zracjiswegoobszernegodziełanosz¡cegotytuł
Druganauka
,A.był
nazywanyDrugimNauczycielem(tzn.drugimpoArystotelesie),asamodzieło
stałosi¦podstaw¡napisanejprzezAwicenn¦
Ksi¦giuzdrowienia
.W942A.opu±cił
Bagdadiudałsi¦doSyrii,podró»uj¡cdoAleppoiDamaszku,prawdopodobnie
tak»edoEgiptu(mi¦dzy942a948),sk¡dwróciłdoDamaszku.
Wg±redniowiecznychbiografówA.,jegotwórczo±¢obejmowałaponadsto
pozycji,zktórychtylkoniewielkacz¦±¢si¦przechowała.WielepismA.jest
dost¦pnychdopieroodniedawnazapo±rednictwemnowszychedycji,dlatego
interpretacjamy±liA.podlegaci¡głejrewizji.Wi¦kszo±¢jegodziełtotraktaty
zzakresulogikiifilozofiij¦zykaorazfilozofiipolitykiireligii,metafizyki,
psychologiiifilozofiinaturalnej.Najbardziejznacz¡ces¡:
al-Mad¯ınahal-f¯ad
.
ilah
(
Pa«stwodoskonałe
),cz¦stoporównywanez
Pa«stwem
Platona,
Ris¯alahfi’l‘aql
(
Traktatointelekcie
),
Kit¯abal-h
.
ur¯uf
(
Ksi¦galiter
),
Kit¯abih
.
s
.
a’al-‘ul¯um
(
Ksi¦ga
wyliczanianauk
).
Rozwa»aniametafizyczneA.,b¦d¡ceprób¡poł¡czeniamy±liplato«skiej
iarystotelesowskiej,skupiaj¡si¦wokółtrzechzasadniczychtematów:Byt
Pierwszy,czyliBóg,emanacjaihierarchiabytóworazichwewn¦trznastruktura.
BytPierwszy,jakoprzyczynaudzielaj¡cabytowaniainnymsubstancjom,
jestbytemnajwy»szym.A.,nawi¡zuj¡cdoArystotelesakoncepcjiBogajako
„my±limy±l¡cejsiebie”,okre±laGoprzedewszystkimjakoIntelekt,którego
głównymdziałaniemjestkontemplacjasiebie.Bóg,b¦d¡c¹ródłemnajwy»szej
m¡dro±ci,poznajesamegosiebieorazwszystkieinnerzeczywnajdoskonalszy
sposób.Aktywno±¢intelektualnaBogasprawia,»estajesi¦On—nadrodze
emanacji—przyczyn¡zaistnieniainnychbytów.Istnieniebytówzale»nychod
BytuPierwszegonieró»nisi¦jako±ciowoodJegoistnieniab¦d¡cegojego
substancj¡.Bytypochodnes¡uporz¡dkowanewsze±¢rodzajów:ciałaniebieskie,
zwierz¦tarozumne,zwierz¦tanierozumne,ro±liny,ciałamineralneicztery
elementy.PrzezBytPierwszybezpo±rednioprzyczynowanyjesttylkojeden
emanat—intelektwtórny,poktórymnast¦pujedziewi¦¢innych,orazintelekt
czynny.
Strukturabytówmacharakterkonieczny,wynikaj¡cyzBytuPierwszego,
przezcowszystkieonemaj¡wsobiecz¡stk¦Bogaorazogarni¦tes¡wiedz¡Boga
o±wiecie.Wszystkiebytyponi»ejciałniebieskichs¡zło»onezdwuelementów:
materiiiformy.Materiajestpierwszymtworzywemipodstaw¡dlaformy.Mo»e
onabytowa¢bezformywsposóbniedoskonałyidlategojesttym,przezco
substancjajestwmo»no±ci.Niemaonaswegoprzeciwie«stwaanipodło»a,
b¦d¡csamapodło»emdlawszelkichzmian.Formajestelementemczynnym
bytu,wyznaczonymprzezukładciałniebieskich.Jestonaaktemsubstancji,lecz
Al-Farabi
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
1
mo»etrwa¢tylkowmaterii.Hierarchiaformzale»yodstopniaoddaleniaciała,
b¦d¡cegomieszanin¡elementów,odsferytychtworzyw.
Istotn¡nowo±ci¡wprowadzon¡przezA.dofilozofii(w
Klejnociem¡dro±ci
)
jestzagadnienierealnejró»nicymi¦dzyistnieniemaistot¡wbytachstworzo-
nych.Rozró»nienietoA.przeprowadzawramachlogiki.Nawi¡zuj¡cdoAry-
stotelesa,twierdzi,»epoj¦cietego,czymjestrzecz,nieobejmujejednocze±nie
faktu,»eonajest.Poznanieistotyniejestzarazempoznaniemistnienia;istnienie
niezawierasi¦wistocie,niejestpryncypiumrzeczy,leczjegoprzypadło±ci¡.
Całaargumentacjaopierasi¦naanalizieistoty,którejprzyporz¡dkowanejest
istnienie,wporz¡dkumetafizycznymjakoprzypadło±¢,wporz¡dkulogicznej
jakoorzecznik.
Pogl¡dyA.zzakresupsychologiis¡zawartewjegopismachmetafizycz-
nychipolitycznych.Teoriadotycz¡caduszyludzkiejznajdujesi¦w
Mab¯adi’¯ar¯a’
ahlal-mad¯ınahal-f¯ad
.
ilah
.Duszestworze«rozumnychpochodz¡zduszy±wia-
ta.Duszaludzkajestform¡ciała,urealniaj¡c¡materi¦pierwsz¡dobyciaciałem
substancjalnym.A.wyró»niasze±¢władzduszyczłowieka:władzaod»ywiania,
władzazmysłowa,wyobra»eniowa,po»¡dawczairozumowa,któradzielisi¦na
władz¦teoretyczn¡—dzi¦kiktórejczłowiekzdobywawiedz¦—orazpraktycz-
n¡,kieruj¡c¡działaniemczłowieka.Władzeduszys¡uporz¡dkowanehierar-
chicznie:kolejnewładzes¡wzgl¦demsiebiewrelacjimateria—forma.Ka»da
znichmaokre±lon¡funkcj¦dospełnieniawstosunkudociałaidowładzy
rozumowej,którakoordynujeichdziałanie.Dzi¦kiwładzyrozumowejczłowiek
jestbytemnajdoskonalszymw±wieciepodksi¦»ycowym,gdy»mo»e,poprzez
nabywaniewiedzy,zbli»y¢si¦izjednoczy¢si¦zintelektemczynnym.W
Ris
¯
alah
fi’l-‘aql
wyło»yłA.swoj¡teori¦intelektualnegopoznania,wskazuj¡cnaró»ne
arab.rozumieniapoj¦cia„intelekt”(‘aql).Wyró»niłzakomentarzamigr.do
De
anima
Arystotelesakilkaetapówwintelekcieludzkimwdrodzedojegoaktuali-
zacji.Ujmowałintelektwczterechaspektach:najpierwjakointelektwmo»no±ci
(b¦d¡cyczyst¡dyspozycj¡doabstrahowaniaformzodpowiednichwyobra»e«),
nast¦pnieintelektwakcie(ponabyciuformintelektualnopoznawczych),intelekt
wpełnizaktualizowany(tzw.intellectusadeptus)orazintelektczynny.Intelekt
czynny,wgA.,jestsubstancj¡duchow¡,odr¦bn¡,transcendentn¡,stanowi¡c¡
przyczyn¦sprawcz¡ludzkiegopoznania.Intelektwpełnizaktualizowany(na-
byty),maj¡cwszystkieformypoznawczeicał¡osi¡galn¡dlaczłowiekawiedz¦,
stajesi¦czyst¡form¡,którawhierarchiibytowejmarang¦innychsubstancji
intelektualnych,wł¡czniezintelektemczynnym,ijesttegosamegolubpodob-
negorodzaju.Wzwi¡zkuztymmo»ekontemplowa¢nietylkosiebieinabyte
wcze±niejformyintelektualnopoznawcze,aletak»eintelektczynnyorazinne
oddzieloneduchowesubstancje.Tak¡koncepcj¦intelektualnegopoznaniasu-
ponuj¡teorieeschatologiczneA.wobr¦biejegofilozofiipolitycznej.
SednofilozofiipolitycznejA.stanowipoj¦cieszcz¦±cia(sa’¯adah),przej¦te
zfilozofiigr.Zdobycieszcz¦±ciajestcelemczłowieka,abytencelosi¡gn¡¢,
trzebanauczy¢si¦cnót,któreA.uto»samiazwiedz¡.Wiedza,b¦d¡cpodstaw¡
douzyskaniaszcz¦±ciapo±mierci,stanowitak»epomostmi¦dzydwoma
±wiatami.Dopieropowyzwoleniusi¦zwarunkówmaterialnychmo»nauzyska¢
szcz¦±ciepełne.Społeczno±¢doskonał¡przedstawiaA.jakotak¡,gdzieludzie
współpracuj¡wd¡»eniudoszcz¦±cia.A.wypracowałkoncepcj¦pa«stwa,które
mimo»ejestspołeczno±ci¡ziemsk¡,jestetapemwdrodzedo»yciawiecznego.
Al-Farabi
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
2
DziełaA.zzakresulogikiifilozofiij¦zykaobejmuj¡komentarzedopism
Arystotelesa(do
Organonu
iin.)orazjegowłasneniezale»netraktaty(np.
Kit¯ab
al-h
.
ur¯uf
),gdziewszczególnysposóbpodkre±lałpotrzeb¦rozumieniazwi¡zku
mi¦dzyterminologi¡filozoficzn¡aj¦zykiempotocznymigramatyk¡.Du»o
uwagipo±wi¦całtak»eteoriidowodzenia,uznaj¡cj¡zawła±ciw¡metod¦dla
filozofii,orazsylogistyceizagadnieniomepistemologicznym.
Wyd.itłum.najwa»nieszychdziełA.:
A.philosophischeAbhandlungen
,
wyd.F.Dieterici(Lei1890);
Ras¯a’ilA.
(Hyderabad1927);
Ris¯alahfi’l-‘aql
,wyd.
M.Bouyges(Beirut1948);
FalsafahArist
.
¯ut
.
¯alis
,wyd.M.Mahdi(Beirut1961);
A.PoliticalRegime:Al-Siy¯asahal-Madan¯ıyahalsoKnownasTheTreatiseonThe
PrinciplesofBeing
,wyd.F.M.Najjar(Beirut1964);
Kit¯abal-alf¯az
.
al-musta‘malah
fi’l-mant
.
iq
,wyd.M.Mahdi(Beirut1968);
Ih
.
s
.
a’al-‘ul¯um
,wyd.U.Amin(K1968
3
);
A.PhilosophyofPlatoandAristotle
,tłum.M.Mahdi(Ithaca1969);
A.BookofLetters
(Kit¯abal-H
.
ur¯uf):CommentaryonAristotle‘s„Metaphysics”
,wyd.M.Mahdi(Bei-
rut1969);
A.:Deuxouvragesinéditessurlarhétorique
,wyd.itłum.J.Langhade
iM.Grignaschi(Beirut1971);
TheLetterConcerningtheIntellect
(w:
Medieval
Philosophy:theChristian,Islamic,andJewishTraditions
,Indianapolis1973
2
,215–
–221);
A.onthePerfectState:Ab¯uNas
.
ral-F¯ar¯ab¯ı’sMab¯adi’Ara’ahlal-Mad¯ınah
al-F¯ad
.
ilah
,wyd.itłum.R.Walzer(Ox1985;
Pa«stwodoskonałe.Polityka
,tłum.
J.Bielawski,Wwa1967);
Al-Mant
.
iq‘indal-F¯ar¯ab¯ı
,wyd.R.al-‘AjamiM.Fakhry
(I–IV,Beirut1986–1987).
Bibliografia:
A.Mrozek,
A.jakokomentatorikontynuatorfilozofiigreckiej,awszczególno±ci
Arystotelesa
,SMed2(1961),101–134;J.Jolivet,
L’IntellectselonA.:quelquesremarques
,Bulletin
d’ÉtudesOrientales29(1977),251–259;R.Piwi«ski,
KoncepcjaczłowiekawfilozofiiA.
,Przegl¡d
Orientalny(1980)z.2,164–167;K.Ku¢,
Koncepcjaczłowiekajakopodstawafilozofiiprawawtekstach
Al-Farabiego
,w:
Awicennai±redniowiecznafilozofiaarabska
,Wwa1982;H.Daiber,
Prophetieund
EthikbeiF¯ar¯ab¯ı(gest.339/950)
,w:
L’Hommeetsonuniversaumoyenâge
,L1986,II729–753;Th.-
A.Druart,
A.andEmanationism
,w:
StudiesinMedievalPhilosophy
,Wa1987,23–43;M.Galston,
A.
ontheAristotle‘sTheoryofDemonstration
,w:
IslamicPhilosophyandMysticism
,Delmar1981,23–34;
M.Galston,
PoliticsandExcellence:ThePoliticalPhilosophyofA.
,Pri1990;S.B.Abed,
Aristotelian
LogicandtheArabicLanguageinA.
,Albany1991;J.R.Netton,
A.andHisSchool
,Lo-NY1992;
J.Lameer,
A.andAristotelianSyllogistics:GreekTheoryandIslamicPractice
,Lei1994;D.Black,
Al-F¯ar¯ab¯ı
,w:
HistoryofIslamicPhilosophy
,Lo1996,178–197.
LechSzyndler,ReetOtsason
Al-Farabi
PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu
3
[ Pobierz całość w formacie PDF ]