Alfreda Walkowska - Życie i ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Życie i działalność św. Hildegary z Bingen
203
†
PERSPEC
T
IVA
Legnickie Studia
Teologiczno-Historyczne
Rok IV 2005 Nr 2
A
LFREDA
W
ALKOWSKA
ŻYCIE I DZIAŁALNOŚĆ ŚW. HILDEGARDY Z BINGEN
(1098-1179)
1. W domu rodzinnym i w Disibodenbergu.
,,Za panowania Henryka IV w Świętym Cesarstwie Rzymskim
żyła w Galii Bliższej dziewica słynąca ze swego szlachetnego urodze-
nia i świętości. Na imię jej było Hildegarda. Jej rodziciele, Hildebert
i Mechthylda, choć ludzie możni i ze sprawami światowymi obezna-
ni, mieli na względzie dary należne Stwórcy, oddali, przeto córkę w
służbę Bogu. Jeszcze w dziecięctwie od spraw ziemskich się odsu-
nęła, odgrodzona od nich przedziwną czystością”. Tymi słowami Got-
fryd, mnich z Disibodenbergu (Góry Świętego Dyzyboda), sekretarz
Hildegardy, rozpoczął pierwszą księgę dzieła pod tytułem
Vita Sanctae
Hildegardis
(
Żywot świętej Hildegardy
)
1
.
W lecie 1098 roku, kiedy Europa Zachodnia, ogarnięta zbiorowym
religijnym zapałem, czyniła przygotowania do pierwszej wyprawy
krzyżowej, a Święte Cesarstwo Rzymskie, pozostające w głębokim
konflikcie z papiestwem, szarpane było wewnętrznymi walkami na
terenie Niemiec, pozostające na uboczu wielkich politycznych burz,
nadreńskie Bermersheim niedaleko Alzey stało się świadkiem naro-
dzin Hildegardy, późniejszej Sybilli Renu.
Źródła historyczne skąpo informują o rodzicach Hildegardy i wcze-
snych latach jej dzieciństwa. Wiemy tylko, że była jednym z dziesię-
ciorga dzieci Hildeberta i Mechtyldy z Bermersheim – prawdopodobnie
1
S. F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
Warszawa 2002 s. 13.
 204
A
LFREDA
W
ALKOWSKA
najmłodszym
2
. Rodzice pochodzili ze szlachty o godności rycerskiej
3
.
Ojciec, człowiek sprawiedliwy i oddany Bogu, pełnił funkcję urzęd-
nika cesarskiego
4
. Wykonywał obowiązki u hrabiego Meginharta
von Spanheim
5
. Matkę cechowała dobroć i głęboka wiara. Spośród
dziewięciorga rodzeństwa Hildegardy, znane są imiona siedmiu osób:
Drutwin, Hugo, Roricus, Irmengarda, Odilia, Jutta, Klementyna
6
.
Jak napisał Wibert z Gembloux, ostatni sekretarz Hildegardy,
w dniu narodzin rodzice poświęcili ją Bogu jako swoją „dziesięcinę”
7
.
Można w informacji tej dopatrywać się bardziej metafory, niż konkret-
nej praktyki
8
. Wiemy bowiem, iż dwaj starsi bracia Hildegardy byli
duchownymi – Hugon był kantorem w mogunckiej katedrze, a Roricus
kanonikiem w Tholey w Saarze
9
. Bardzo możliwe zatem, że któryś
z braci poświęcił się Bogu, zanim jeszcze Hildegarda przyszła na świat.
W takiej sytuacji „dziesięcina” byłaby uiszczona już wcześniej
10
. Róż-
nie dziś interpretuje się przyczyny decyzji rodziców. Można się jedy-
nie domyślać, iż na jej podjęcie wpłynęły względy zarówno natury
religijnej, jak i materialnej
11
.
Hildegarda była dzieckiem chorowitym, często zapadała na zdro-
wiu, cierpiała na różne dolegliwości. Napisała później w swoim
Ży-
wocie
: „Nie znałam wielu spraw poza domem, bo często dopadały
2
Tamże
. s. 38.
3
L. H
AMMERSTEIN
.
Charakterbilder aus dem Leben der Kirche.
Trier 1900 s. 5-6.
4
L. K
UC
.
Z historii poglądów na człowieka w wieku dwunastym – święta Hildegarda
z Bingen.
„Roczniki Filozoficzne”2-3:1949-1950s.398.
5
Wskazuje na to dokument wydany w 1127 roku przez Meinharda ze Sponheim po-
świadczony przez Hildeberta; patrz: F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
s. 44.
6
C. R. W
ESTERMANN
.
Verborgne Schrift wird leslich.
Leipzig 1965 s. 14. Zob. A.
F
ÜHRKÖTTER
.
Hildegard von Bingen.
Salzburg 1972 s. 7. M. D
IERS
.
Hildegard von
Bingen.
Muenchen 1998 s. 7.
7
R. S
CHILLER
.
Zioła z apteki św. Hildegardy.
Warszawa 2003 s. 5.
8
K. W
RÓBLEWSKA
.
Z przymusu obrała najlepszą cząstkę
. ,,Znak” 54:2003 nr 7 s. 144-
150.
9
Służbie Bożej poświęciła się również Klementyna, jednak dużo później, niż resz-
ta rodzeństwa – została mniszką w klasztorze Hildegardy. F
LANAGAN
.
Hildegarda
z Bingen
. s. 226. G
OTTFRIED
UND
T
HEODERICH
.
Das Leben der heiligen Hildegard von
Bingen.
Salzburg 1980 s. 138.
10
F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen
. s. 37-38, 226.
11
M. B
ORKOWSKA
.
Święta radość czyli parę słów o Hildegardzie z Bingen
. ,,Życie
duchowe” 5:1998 nr 15 s. 143; F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
Warszawa 2002
s. 14, 37-40. F. B
EER
.
Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu. Dziedzictwo
średniowiecza.
Kraków 1996 s. 25.
 Życie i działalność św. Hildegary z Bingen
205
mnie choroby, (...) które trawiły me ciało i odbierały siły”
12
.
Ponadto
mała Hildegarda miała opinię dziecka niezwykłego, wyróżniała się
uzdolnieniami, wrażliwością, inteligencją, a przede wszystkim po-
siadała dar przepowiadania przyszłości
13
. Od trzeciego roku życia
towarzyszyły jej wizje, szybko jednak zrezygnowała z opowiadania
ich innym, dopiero później zwierzała się z nich dwóm osobom: Jutcie
i swemu spowiednikowi Volmarowi
14
.
Wątłe zdrowie córki i wizje małego dziecka, niewątpliwie utwier-
dziły rodziców Hildegardy w przekonaniu, że słusznie postąpili przed
laty, obiecując nowonarodzoną córkę Kościołowi
15
. Jednak nie oddali
jej do klasztoru, jak się zwykło obecnie określać
16
. Rodzice Hildegardy
wybrali inne rozwiązanie. W roku 1106 oddali Hildegardę pod opiekę
pobożnej Jutty, która rozpoczynała właśnie życie pustelnicy w ufun-
dowanym przez swojego ojca, hrabiego Stephena von Spanheim
17
,
żeńskim eremie przy klasztorze benedyktynów w Disibodenbergu.
Takie rozwiązanie niosło za sobą dwie korzyści: bliskość domu oraz
nadzieję, że u boku Jutty tak małe i chorowite dziecko będzie miało
lepszą opiekę, niż jako oblatka w dużej, anonimowej wspólnocie
18
.
Ośmioletnia Hildegarda rozpoczęła więc wraz z Juttą życie w celi pu-
stelniczej, gdzie spędzała czas głównie na nauce recytowania psałte-
rza, co stanowiło podstawowe zajęcie pustelnicy
19
.
Młoda i piękna Jutta słynęła w okolicy z głębokiej pobożności.
Praktykowała bardzo rygorystyczną ascezę: chodziła w zimie boso,
umartwiała ciało, nawet w chorobie odmawiała sobie lepszego jedze-
nia, a pod odzieniem nosiła łańcuch pokutny. Ciekawe jest, że póź-
niej w kwestii ascezy Hildegarda zalecała, jak zresztą we wszystkim,
umiar
20
.
Sława Jutty, jako osoby obdarzonej niezwykłymi przymiotami du-
cha, ściągała do niej kolejne, liczne uczennice, przez co około 1113 roku
pustelnicza cela Jutty i Hildegardy przekształciła się w małe żeńskie
12
F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
s. 41.
13
B
EER
.
Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu.
s. 25.
14
A. K
IETURAKIS
, L. B
ARTOSZEWSKI
.
Wizja Świata.
Wrocław 2000 s. 12.
15
F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
s. 41-42.
16
Por. B
ORKOWSKA
.
Święta radość
. s. 143.
17
Stephen ze Sponheim był ojcem również Meginharda, u którego obowiązki wyko-
nywał ojciec Hildegardy. F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
s. 42-44.
18
D
IERS
.
Hildegard von Bingen.
s. 9.
19
F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
s. 16.
20
Tamże
. s. 227-228.
 206
A
LFREDA
W
ALKOWSKA
zgromadzenie podlegające męskiemu klasztorowi w Disibodenbergu.
Benedyktyni sprawowali nad siostrami zakonnymi opiekę duchową,
a także udzielali rad w sprawach administracyjnych
21
.
Uczennice, które przybywały do klasztoru wywodziły się z rodów
szlacheckich i arystokratycznych. Znamienne, że swoich klasowych
przesądów Hildegarda nie wyzbyła się przez całe życie
22
. Przy skła-
daniu ślubów zakonnych nowicjuszki wnosiły na rzecz zgromadze-
nia benedyktynów swój majątek – pewną sumę pieniędzy, jako for-
mę posagu. Klasztor zapewniał im utrzymanie i wykształcenie. Na
pewno nie tak szerokie, jakie zdobywali mężczyźni, niemniej dużo
lepsze, niż mogłyby sobie zapewnić gdzie indziej. Można powiedzieć,
że klasztory były miejscem schronienia dla kobiet z intelektualnymi
aspiracjami
23
.
Jutta wprowadzała Hildegardę i inne powierzone jej opiece siostry
w tajniki życia zakonnego według reguły świętego Benedykta, uczyła
je czytać i pisać, śpiewać psalmy, zapoznawała z tekstami Pisma świę-
tego
24
.
Były to podstawy formalnego wykształcenia Hildegardy. Jednak
jej edukacja sięgać musiała znacznie głębiej. Choć Hildegarda sama
często nazywała siebie
indocta
(nieuczona), miała przecież prywatne-
go nauczyciela, Volmara, benedyktyna z klasztoru w Disibodenbergu,
który był jej przewodnikiem duchowym, spowiednikiem, sekretarzem
i oddanym przyjacielem aż do dnia swojej śmierci
25
.
Nie wiadomo, czy to efekt nauk Jutty, czy Volmara, czy też wy-
siłków samej Hildegardy, faktem jest jednak, że znała ona podstawy
łaciny, nie obca jej była starożytna literatura piękna, umiała liczyć,
śpiewać, układać nuty. Można przypuszczać, że lubiła czytać i praw-
dopodobnie miała dostęp do bogatego księgozbioru. Jej pisma wska-
zują na gruntowną znajomość pism Ojców Kościoła i innych średnio-
wiecznych autorów
26
. Oczywiście bardzo dobrze znała Pismo święte,
21
K
IETURAKIS
, B
ARTOSZEWSKI
.
Wizja Świata.
s. 9. Odnośnie do roku por. F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
s. 16.
22
B
ORKOWSKA
.
Święta radość
. s. 144. Por. J. M
ULARCZYK
.
Zadumana kobieta.
,,Śląsk”
2000 nr 4.
23
B
EER
.
Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu
. s. 26.
24
Por. A. F
ÜHRKÖTTER
.
Hildegard von Bingen.
Salzburg 1972 s. 9.
25
F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
s. 16, 51. K
IETURAKIS
, B
ARTOSZEWSKI
.
Wizja Świata
.
s. 9-10. Por. C
H
. F
ELDMANN
.
Hildegard von Bingen. Nonne und Gienie.
Freiburg 1991
s. 36.
26
K
IETURAKIS
, B
ARTOSZEWSKI
.
Wizja Świata.
s. 9-10. Zob. M
ULARCZYK
.
Zadumana ko-
bieta
.
 Życie i działalność św. Hildegary z Bingen
207
którego treści wyraźnie przenikają całą jej twórczość. Z pamięci cyto-
wała fragmenty z dzieła Boecjusza
O pocieszeniu, jakie daje filozofia
27
.
Interesowała się wszystkim, począwszy od Bożego planu zbawienia
po zielarstwo. Tak więc „nieuczona” Hildegarda była, jak na swoje
czasy, kobietą wykształconą
28
.
Tak jak inne siostry, Hildegarda była wychowywana w duchu
prostoty, pokory i niewinności
29
. Jadła i ubierała się skromnie, co od-
powiadało wymogom reguły benedyktyńskiej. Mniszki otrzymywały
posiłki z klasztornej kuchni do celi. Co do ubioru, unikano kosztow-
nych tkanin, a welon noszono z ciemnego, jednobarwnego, niedrogie-
go materiału.
Uczestnictwo zakonnic we Mszy św. i nabożeństwach odbywało
się przez okienko z chóru kobiecego. Tu Hildegarda modliła się
i wpatrywała w tabernakulum. Poza godzinami modlitw, nowicjuszki
zajmowały się utrzymywaniem porządku w domu, pracą w ogrodzie,
wykonywaniem robótek ręcznych
30
.
Pierwsze lata zakonnego życia Hildegardy charakteryzują przeci-
wieństwa. Z jednej strony życie w zamknięciu i ciszy, z drugiej, życie
obok kobiety o wielkich duchowych przymiotach i wysokiej pozycji
społecznej; życie surowe pod względem żywienia i warunków byto-
wych, ale z drugiej strony bezpieczne, bez lęku przed głodem; życie
bez perspektyw wszechstronniejszego rozwoju, ale z drugiej strony
– z racji sąsiedztwa z klasztorem – związane z całą benedyktyńską
tradycją
31
.
Zakonne życie, codzienne czytanie Pisma świętego, liturgia ze
śpiewem psalmów, poznawanie życia i duchowości Ojców Kościoła
oraz męczenników swego kraju: św. Berty i św. Ruperta, zafascyno-
wały Hildegardę. Postanowiła zostać w klasztorze na zawsze – po-
między czternastym a siedemnastym rokiem życia podjęła ostateczną
decyzję ofiarowaniaswegożyciaBogu
32
.
W 1113 roku Hildegarda została przyjęta na nowicjuszkę i roz-
poczęła przygotowania do ślubów zakonnych. Większość dnia prze-
znaczała na spotkania z Bogiem, czytając i rozważając Pismo święte,
27
B
EER
.
Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu
. s. 27.
28
Por. D
IERS
.
Hildegard von Bingen.
s. 11.
29
D. E
DELTRAND
, S. R
EIFFERLCHEID
.
Sankt Hildegard.
Paderborn 1904 s. 55-57.
30
W
ESTERMANN
.
Verborgene Schrift wird leslich
. s. 22.
31
F
LANAGAN
.
Hildegarda z Bingen.
s. 48-51.
32
K
IETURAKIS
, B
ARTOSZEWSKI
.
Wizja Świata
. s. 10.
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]