Al - Ghazali

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jedenastowieczny (zm.1111) filozof i sufi Al – Ghazali cytuje w swojej
„Księdze wiedzy“ następujęce zdanie Al – Mutanabiego: „W ustach
chorego słodka woda ma gorzki smak“.
Można to uznać za dewizę Al – Ghazalego. Osiemset lat przed Pawłowem
opisał (czasem w formie wciągających przypowieści, czasem uderzająco
„nowoczesnymi“ słowami) zjawisko warunkowania.
Mimo eksperymentów Pawłowa, a także dziesiątków książek i badań
klinicznych przeprowadzonych po wojnie koreańskiej przeciętny badacz
umysłu i jego stanów nie zdaje sobie sprawy z potęgi indoktrynacji. W
społeczeństwach totalitarnych indoktrynacja jest czymś pożądanym,
przynajmniej z punktu widzenia władzy, natomiast gdzie indziej mało kto
ma świadomość jej istnienia i dlatego prawie wszyscy są na nią podatni.
Al – Ghazali dysponował większą wiedzą na ten temat niż dzisiejsi
naukowcy, którzy się spierają, czy indoktrynacja (jawna i ukryta) jest
pożądana i nieuchronna.
Al – Ghazali zwraca uwagę, że to, co ludzie nazywają przekonaniami,
może w istocie być stanem obsesji. W zgodzie z nauką suficką stwierdza,
że sprawą zasadniczej wagi, aby ludzie nauczyli się ją rozpoznawać.
Jego książki palili śródziemnomorscy fanatycy od Hiszpanii po Syrię.
Dzisiaj nie padają pastwą płomieni, ale ich oddziaływanie – z wyjątkiem
kręgów sufickich – jest mniejsze niż w tamtych czasach, ponieważ mało
kto je czyta. Al – Ghazali podkreślał, że łatwo jest stracić z oczu różnicę
między opinią i wiedzą. Na ludziach świadomych tej różnicy spoczywa
obowiązek przypomnienia o niej innym.
Odkrycia naukowe – przede wszystkim psychologiczne – Al Ghazalego,
chociaż doceniane przez akademików z różnych dziedzin, nie spotykają się
z uznaniem na jakie zasługują, ponieważ arabski uczony odmawia im
naukowego czy logicznego pochodzenia. Do posiadanej przez siebie
wiedzy dotarł dzięki wychowaniu w sufizmie, pośród sufich, oraz dzięki
formie bezpośredniej percepcji prawdy, która nie ma nic wspólnego z
mechanicznymi procesami umysłowymi. To oczywiście dyskredytuje go w
oczach naukowców. Ale przecież jego odkrycia są tak frapujące, że
należałoby sądzić iż badacze zechcą poznać ich korzenie.
„Mistycyzm“ ma złą prasę, w związku z czym społeczność akademicka
stosuje następujący manewr: skoro nie da się zanegować odkryć
dokonanych przez mistyka, to należy zignorować stosowaną przez niego
metodę. Gdyby Al – Ghazali nie miał na swoim koncie żadnych
wartościowych odkryć, to zaszufladkowano by go jako mistyka i
wskazywano jako dowód na to, że mistycyzm jest edukacyjnie i społecznie
bezproduktywny.
Powszechnie się przyznaje, że wpływ Al – Ghazalego na myśl zachodnią
jest olbrzymi, ale charakter tego wpływu pokazuje działania
warunkowania. Średniowieczni filozofowie chrześcijańscy, którzy
przyswoili sobie wiele spośród jego idei, czynili to selektywnie, pomijając
elementy, które byłyby szkodliwe z punktu widzenia ich działalności
indoktrynacyjnej.
Al – Ghazali pragnął wyjść poza społeczność suficką ze swoim
rozróżnieniem na przekonanie i obsesję. Podkreślał rolę wychowania we
wpajaniu przekonań religijnych i nakłaniał czytelników, by przyjrzeli się
występującym w tym procesie mechanizmom. Zwracał uwagę, że ludzie
uczeni mogą być zarazem głupi, fanatyczni, trawieni obsesjami. Mówił, że
oprócz posiadania informacji i zdolności do jej reprodukowania istnieje
coś takiego jak wiedza, czyli wyższa forma myślenia.
Nawyk mylenia opinii z wiedzą, z którym w dzisiejszych czasach
spotykamy się na każdym kroku, Al – Ghazali uważał za chorobę o
rozmiarach epidemii.
Mówiąc to wszystko, w atmosferze wyjątkowo niesprzyjającej badaniom
naukowym, Al – Ghazali robił coś więcej, niż tylko wcielał się w rolę
diagnostyka. Zdobył swoją wiedzę metodą suficką i uświadomił sobie, że
wyższe zrozumienie – czyli bycie sufim – mogą osiągnąć tylko ludzie,
którzy potrafią dostrzec opisywane przez niego zjawiska i uniknąć ich.
Al – Ghazali napisał wiele traktatów. Jego wkład w rozwój ludzkiej myśli
jest niekwestionowany. Spróbujmy naprawić zaniedbanie naszych
przodków i przyjrzyjmy się temu, co autor „Ożywienia nauk religijnych“
ma do powiedzenia na temat metody. Jaka była droga Al – Ghazalego? Co
trzeba zrobić, aby być takim jak on – jednym z gigantów światowej
filozofii i psychologi?
Różnica między życiem towarzyskim a rozwojem duchowym
Al – Ghazali odróżnia kontakty społeczne i towarzyskie między ludźmi od
kontaktów o wyższym charakterze.
Postęp w rozwoju duchowym może zostać zahamowany, jeśli grupa ludzi
ugrzęźnie w interakcjach, który mają ukryty charakter towarzyski.
Jeśli dziecko poprosi nas o wyjaśnienie przyjemności, które wiążą się z
niezależnością, możemy mu powiedzieć, że to jest jak przyjemność z
uprawiania sportu, mimo że łączy je ze sobą jedynie to, że obie należą do
kategorii przyjemności.
Przypowieść o ludziach z wyższym celem
Imam Al – Ghazali przytacza tradycję zaczerpniętą z życia Isy Ibn
Mariam, czyli Jezusa syna Maryi.
Pewnego dnia Isa zobaczył grupkę ludzi, którzy smutni siedzieli na
przydrożnym murku.
- Co wam dolega? - Spytał
- Staliśmy się tacy przez strach przed piekłem.
Poszedł dalej i zobaczył kolejną grupkę ludzi, którzy wyglądali na
zrozpaczonych.
- Co wam dolega – spytał?
- Staliśmy się tacy przez pragnienie raju.
Zostawił ich i dotarł do trzeciej grupy. Sprawiali wrażenie ludzi, którzy
wiele wycierpieli, ale ich twarze promieniały radością.
- Czemu zawdzięczacie swoje szczęście? - spytał.
Duchowi prawdy. Zobaczyliśmy rzeczywistość i przestaliśmy zważać na
przyziemne cele.
Oto ludzie, którzy w dniu Sądy Ostatecznego znajdą się w obecności Boga
– powiedział Isa.
Trzy funkcje człowieka wydoskonalonego
Suficki człowiek wydoskonalony wchodzi z innymi w trzy rodzaje relacji.
Zależą one od:
1. Formy przekonań, które otaczają sufich;
2. Poziomu zrozumienia adeptów;
3. specjalnego kręgu ludzi z którymi sufi podzieli się wiedzą
zaczerpniętą z doświadczenia iluminacji.
Powab sławy
Dla człowieka uratowanego przed pożarciem przez lwa nie ma znaczenia
czy osoba, która mu pomogła, jest anonimowa czy znana. Dlaczego zatem
ludzie pragną zdobywać wiedzę od sławnych nauczycieli?
Miłość i egoizm
Jeśli ktoś kocha inną osobę, bo czerpie z tego przyjemność, nie zasługuje
to na miano miłości. Chociaż sam tego nie zauważa, jego uczucie nie jest
skierowane na drugą osobę, lecz na przyjemność.
Musisz być przygotowany
Musisz się przygotować na transformację, w wyniku której znikną
wszystkie zwyczajne rzeczy, mówi Al – Ghazali. Po śmierci do twojej
tożsamości będą docierały bodźce, których masz okazję zakosztować już
teraz. Jeśli nie wyrzekniesz się tych licznych przecież rzeczy, do których
jesteś przywiązany, nie osiągniesz szczęścia.
Niewiedza
Ludzie przeciwstawiają się różnym rzeczom, ponieważ nic o nich nie
wiedzą.
Głupia dusza
Człowiek powinien sobie powiedzieć: „O moja duszo! Masz się za
nieskończenie mądrą i złości cię, kiedy nazywają cię głupią. Ale czy nie
mają racji? Szyjesz grube ubrania na zimę, ale nie przygotowujesz się na
przyszłe życie. Jesteś jak człowiek, który mówi z zimie: „ nie będę się
ciepło ubierał, lecz zaufam Bogu, że chroni mnie przed zimnem. Nie zdaje
sobie sprawy, że Bóg nie tylko stworzył zimno, ale również dał
człowiekowi środki do ochrony przed nim“.
Człowiek został stworzony do uczenia się
Wielbłąd jest silniejszy od człowieka, słoń większy, lew dzielniejszy,
krowa potrafi więcej zjeść, ptaki są płodniejsze. Człowiek został
stworzony po to, żeby się uczył.
Cena wiedzy
„Ta wiedza z pewnością ma swoją cenę. Otrzymają ją tylko ci, którzy
umieją ją zachować, którzy jej nie zgubią“.
„Księga wiedzy“
Komentarz Dżanubiego:
Wiedza o której mowa, to oczywiście wiedza suficka. Nie chodzi o wiedzę
książkową, o coś co można zapisać lub w innych sposób zachować w
postaci materialnej, ponieważ tego rodzaju wiedza nie ucierpiałaby na
tym, gdyby udostępnić ją osobie, która nie umiałaby jej wykorzystać.
Chodzi o wiedzę podaną w określonym czasie i w taki sposób, żeby
weryfikowała i ożywiała wiedzę książkową. „Zgubienie wiedzy“ odnosi
się do sytuacji, kiedy prawda jest zaszczepiana osobie niezdolnej do
utrzymania się w stanie iluminacji.
Komentarz Ahmada Minaia:
Z powodu trudności pojęciowych i w wyniku zrozumiałego lenistwa
intelektualiści postanowili „zlikwidować“ wszelką wiedzę, której nie da
się zamknąć w księgach. Tym trudniej jest ją znaleźć i nauczać jej,
ponieważ intelektualiści zniechęcają ludzi do jej szukania.
Zyski i Straty
Chciałbym wiedzieć, co naprawdę zyskał człowiek, który nie posiadł
mądrości, i czego nie zyskał człowiek mądry.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]